Ἅγιος ὁ Θεός, ἅγιος ἰσχυρός, ἅγιος ἀθάνατος· ἐλέησον
ἡμᾶς.
Άγιος ο Θεός ο Πατέρας, άγιος ισχυρός ο Υιός, άγιος
αθάνατος το Άγιο Πνεύμα· ελέησέ μας.
Η πίστη της Εκκλησίας είναι θεμελιωμένη στην προσκύνηση της Αγίας Τριάδος. Για την ιερή αυτή αλήθεια είπαμε στην δεύτερη κιόλας ομιλία, ώστε τώρα νομίζομε πώς δεν χρειάζεται να πούμε τα ίδια. Πιστεύομε πώς οι χριστιανοί όχι μόνο ακούνε με ενδιαφέρον αυτές τις ομιλίες, αλλά και φυλάνε με επιμέλεια τα φυλλάδια που παίρνουν κάθε Κυριακή, ώστε κάθε φορά που χρειάζεται να ανατρέχουν σ̉ αυτά. Μαζί με το Ευαγγέλιο, μαζί με τον Ιησού Χριστό Άγγελοι ήρθαν στην σύναξή μας· σ̉ ένα χορό λοιπόν τώρα μαζί με τους Αγγέλους ψάλλουμε τον Τρισάγιο Ύμνο. Ο Τρισάγιος Ύμνος είν̉ εκείνος που άκουσε ο προφήτης Ησαΐας να ψάλλουν ακατάπαυστα οι Άγγελοι γύρω από τον θρόνο του Θεού· «Ἅγιος, ἅγιος, ἅγιος Κύριος Σαβαώθ, πλήρης πᾶσα ἡ γῆ τῆς δόξης αὐτοῦ». Ο ίδιος ύμνος, σε μια κάπως διαφορετική διατύπωση της Εκκλησίας, ψάλλεται τώρα, σαν ένα τέταρτο Αντίφωνο, πριν από την ανάγνωση των θείων Γραφών «Ἅγιος ὁ Θεός, ἅγιος ἰσχυρός, ἅγιος ἀθάνατος· ἐλέησον ἡμᾶς». Ύστερ̉ από το τελευταίο τροπάριο του τρίτου Αντιφώνου, ο λειτουργός ιερέας προσκαλεί σε προσευχή την ιερή σύναξη με τα γνωστά λόγια· «Τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν». Έπειτα ακολουθεί η ευχή και μετά την εκφώνηση ψάλλεται ο Τρισάγιος Ύμνος. Αλλά εδώ, για διάφορους λόγους, συμβαίνει μια ακαταστασία, που καταστρέφει την φυσική σειρά των πραγμάτων. Πριν να διαβάσει την ευχή, ο ιερέας λέει την εκφώνηση, οι ψάλτες αρχίζουν να ψάλλουν τον ύμνο κι ο ιερέας διαβάζει μυστικά την ευχή. Έτσι γίνεται τάχα οικονομία χρόνου, αλλ̉ όμως και η εκφώνηση δεν γίνεται στην θέση της και η γεμάτη ιερά νοήματα ευχή δεν ακούγεται από τους πιστούς. Και η ευχή του Τρισάγιου Ύμνου, σύμφωνα με τον γενικό τύπο των ευχών χωρίζεται σε δύο μέρη· στο πρώτο μέρος υμνείται η μεγαλοσύνη του Θεού και στο δεύτερο διατυπώνονται τα αιτήματα της εκκλησιαστικής σύναξης. «Ὁ Θεός ο ἅγιος, ὁ ἐν ἁγίοις ἀναπαυόμενος, ὁ τρισαγίῳ φωνῇ ὑπό τῶν Σεραφίμ ἀνυμνούμενος καί ὑπό τῶν Χερουβίμ δοξολογούμενος καί ὑπό πάσης ἐπουρανίου δυνάμεως προσκυνούμενος· ὁ ἐκ τοῦ μή ὄντος εἰς τό εἶναι παραγαγών τά σύμπαντα· ὁ κτίσας τόν ἄνθρωπον κατ̉ εἰκόνα σήν καί ὁμοίωσιν καί παντί σου χαρίσματι κατακοσμήσας· ὁ διδούς αἰτοῦντι σοφίαν καί σύνεσιν καί μή παρορών ἁμαρτάνοντα· ὁ καταξιώσας ἡμᾶς τούς ταπεινούς καί ἀναξίους δούλους σου καί ἐν τῇ ὥρα ταύτῃ στῆναι κατ̉ ἐνώπιον τῆς δόξης τοῦ ἁγίου σου θυσιαστηρίου καί τήν ὀφειλομένην σοι προσκύνησιν καί δοξολογίαν προσάγειν». Ως εδώ είναι το πρώτο μέρος της ευχής, που θα μπορούσαμε να το μεταφράσουμε κάπως έτσι. «Ο άγιος Θεός, εσύ που βρίσκεις ανάπαυση στους αγίους, που σε ανυμνούν τα Σεραφίμ με τον τρισάγιο ύμνο και σε δοξολογούν τα Χερουβίμ και σε προσκυνάει κάθε επουράνια δύναμη· που από το μηδέν δημιούργησες τα σύμπαντα· που έπλασες τον άνθρωπο «κατ̉ εἰκόνα καί καθ̉ ὁμοίωσιν» δική σου και τον στόλισες με κάθε χάρισμά σου· που σε όποιον ζητάει δίνεις σοφία και φρονιμάδα και δεν παραβλέπεις όποιον αμαρτάνει, αλλά έβαλες να υπάρχη μετάνοια για να σωθεί· που αξίωσες εμάς τους ταπεινούς και ανάξιους δούλους σου σ̉ αυτήν εδώ την ώρα να σταθούμε μπροστά στην δόξα της αγίας σου Τράπεζας και να προσφέρουμε την προσκύνηση και την δοξολογία που σου πρέπει». Προχωρούμε τώρα στο δεύτερο μέρος της ευχής· «Αὐτός, Δέσποτα, πρόσδεξαι καί ἐκ στόματος ἡμῶν τῶν ἁμαρτωλῶν τόν Τρισάγιον Ὕμνον καί ἐπίσκεψαι ἡμᾶς ἐν τῇ χρηστότητί σου· συγχώρησον ἡμῖν πᾶν πλημμέλημα ἑκούσιόν τε καί ἀκούσιον· ἁγίασον ἡμῶν τάς ψυχάς καί τά σώματα· καί δός ἡμῖν ἐν ὁσιότητι λατρεύειν σοι πάσας τάς ἡμέρας τῆς ζωῆς ἡμῶν· πρεσβείαις τῆς ἁγίας Θεοτόκου καί πάντων τῶν Ἁγίων, τῶν ἀπ̉ ̉αἰῶνός σοι εὐαρεστησάντων». Μεταφράζουμε και το δεύτερο αυτό μέρος της ευχής· «Εσύ, Δέσποτα, δέξου κι από μας τους αμαρτωλούς τον Τρισάγιο Ύμνο, κι έλα κοντά μας μέσα στην καλωσύνη σου· συχώρεσέ μας κάθε αμάρτημα θελημένο ή αθέλητο· αγίασέ μας τις ψυχές και τα σώματα· και δώσε μας καθαροί και άγιοι να σε λατρεύουμε σ̉ όλη μας την ζωή με τις πρεσβείες της αγίας Θεοτόκου κι όλων των Αγίων, που έκαμαν το θέλημά σου από τότε που υπάρχει ο κόσμος». Ύστερ̉ από την ευχή, φυσικά εδώ γίνεται η εκφώνηση· «Ὅτι ἅγιος εἶ ὁ Θεός ἡμῶν καί σοί τήν δόξαν ἀναπέμπομεν, τῷ Πατρί καί τῷ Υἱῷ καί τῷ Ἁγίῳ Πνεύματι, νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων». Γιατί άγιος είσαι ο Θεός μας κι εμείς εσένα δοξάζουμε, τον Πατέρα και τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα, τώρα και πάντα και στους ατελεύτητους αιώνες. Η ευχή του Τρισαγίου Ὕμνου είναι από τις πιο χαρακτηριστικές ευχές της θείας Λειτουργίας και για το περιεχόμενό της και για την ιερότητα του λόγου. Ας επαναλάβουμε σε μια σύντομη περίληψη τα νοήματα της ευχής. Ο Θεός είναι ο άγιος, που χαίρει και βρίσκει ανάπαυση στους αγίους ανθρώπους, που τον υμνούν και τον δοξολογούν οι ουράνιοι άγγελοι. Είναι ο δημιουργός του κόσμου κι ο πλάστης του ανθρώπου· δημιούργησε τον κόσμο από το μηδέν κι έπλασε τον άνθρωπο «κατ̉ εἰκόνα καί καθ̉ ὁμοίωσιν» δική του, να είναι δηλαδή κι ο άνθρωπος πρόσωπο, όπως κι ο Θεός είναι πρόσωπο, και σαν πρόσωπο για να γίνει όμοιος με τον Θεό. Ο Θεός στόλισε τον άνθρωπο με κάθε χάρισμα κι είν̉ εκείνος που μας αξίωσε και τώρα να τον δοξολογούμε. Αυτά όλα εξονόματος της σύναξης ο ιερέας τα λέει πρόσωπο προς πρόσωπο στον Θεό, για να προχωρήσει στα αιτήματα. Εσύ λοιπόν, Θεέ μας, δέξου από μας τον Τρισάγιο Ύμνο, συχώρεσέ μας τα αμαρτήματα, αγίασέ μας ψυχικά και σωματικά και αξίωσέ μας να σε λατρεύουμε σ̉ όλη μας την ζωή. Όλα τα αιτήματα αυτά η ιερή σύναξη τα ζητάει από τον Θεό, προβάλλοντας όπως πάντα την πρεσβεία της Θεοτόκου κι όλων των Αγίων. Οι χοροί των ψαλτών στην εκφώνηση του ιερέα απαντούν με το «Ἀμήν» κι αρχίζουν να ψάλλουν αντιφωνικά τον Τρισάγιο Ύμνο. «Ἅγιος ὁ Θεός, ἅγιος ἰσχυρός, ἅγιος ἀθάνατος· ἐλέησον ἡμᾶς». Αυτός ο ύμνος, καθώς γράφει ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής, φανερώνει «τήν πρός τούς ἁγίους ἀγγέλους ἕνωσίν τε καί ἰσοτιμίαν, καί τήν ἄπαυστον τῆς ἁγιαστικῆς δοξολογίας τοῦ Θεοῦ σύμφωνον εὐτονίαν». Με τον Τρισάγιο Ύμνο ο ουράνιος χορός των Αγγέλων και ο επίγειος χορός των ανθρώπων ενώνονται σε μια ακατάπαυστη δοξολογική ανύμνηση του Θεού. Ό,τι γίνεται στον ουρανό μιμείται η Εκκλησία στην γη· κάθε μέρα στην κάθε ειτουργική σύναξη της Εκκλησίας γίνεται η ίδια αδιάλειπτη Λειτουργία επάνω στον ουρανό και κάτω στην γη. Ο Τρισάγιος Ύμνος είναι από τους πιο γνωστούς και τους πιο αγαπητούς ύμνους της Εκκλησίας. Δεν μπορούμε βέβαια να ξέρουμε ποια ήταν η «σύμφωνος εὐτονία», για την οποία γράφει ο άγιος Μάξιμος, γιατί εμείς τώρα μόνο κατά παράδοση ξέρομε την μουσική των εκκλησιαστικών ύμνων. Τα πιο παλιά χειρόγραφα της εκκλησιαστικής μουσικής δεν είναι παραπάνω από χίλιων χρόνων, μα κι αυτά δεν μπορούμε σίγουρα να τα διαβάσουμε. Όμως αυτό το «κατά παράδοσιν» που λέμε έχει μεγάλη αξία, γιατί η παράδοση είναι ζωντανή συνέχεια στην Εκκλησία, που πάντα σώζει μέσα της πολλή αλήθεια. Μόνο που θα πρέπει να φροντίζουμε η ψαλμωδία στην Εκκλησία να είναι όσο μπορεί πιο απλή και, θα λέγαμε, δωρική. Σχετικά με τον Τρισάγιο Ύμνο θα πρέπει να λείψουν οι μακρές και ολωσδιόλου αταίριαστες στην ορθόδοξη λατρεία φωνές και μελωδίες, που δεν έχουν άλλο σκοπό παρά να δείξουν την καλλιφωνία και την τέχνη των ψαλτών. Με τον Τρισάγιο Ύμνο συνδέονται κάποια όχι και πολύ αρχαία τελετουργικά έθιμα, που θα πρέπει κι αυτά να λείψουν, χωρίς το πράγμα να θεωρηθεί ασέβεια. Όλα αυτά, συνδεόμενα με την παρουσία του Βυζαντινού αυτοκράτορα στην θεία Λειτουργία, εκτός που δεν έχουν πια θέση, αλλά και ξοδεύουν ώρα, ώστε να μη μένει πια καιρός για το κήρυγμα και να μην υπάρχει άνεση χρόνου για την θεία Λειτουργία. Γιατί η Λειτουργία καλά-καλά δεν άρχισε, αλλά βρισκόμαστε ακόμα στον πρόλογο. Ύστερ̉ από την είσοδο του Ευαγγελίου με τον Τρισάγιο Ύμνο, προετοιμάζουμε την ανάγνωση των Γραφών, από την οποία αρχίζουν να κάνουν λόγο όλα τα αρχαία λειτουργικά κείμενα. Ο Τρισάγιος Ύμνος, που δεν ήταν από την αρχή, αλλά μπήκε μεταγενέστερα στην θεία Λειτουργία, είναι ο ύμνος που η Εκκλησία «κατά πᾶσαν ἔναρξιν ὕμνου Θεοῦ τοῦτον πρό πάντων πλατεῖ στόματι καθηγεῖται». Στην αρχή κάθε Ακολουθίας, μετά το «Βασιλεῦ οὐράνιε…»,μεγαλόστομα υμνούμε πάντα την Αγία Τριάδα. «Ἅγιος ὁ Θεός, ἅγιος ἰσχυρός, ἅγιος ἀθάνατος· ἐλέησον ἡμᾶς». Αμήν.
† Σ & Κ Δ
