Σοφία. Ὀρθοί. Ἀκούσωµεν τοῦ ἁγίου Ευαγγελίου.
Σοφία. Ορθοί. Ας ακούσουµε το άγιο Ευαγγέλιο!
Μετά τον Απόστολο, λέγεται το Ευαγγέλιο. Αλλά
στο σηµείο αυτό τα πράγµατα σήµερα έχουν
πολύ συντοµευτεί, κι αυτό βέβαια γίνεται για να
οικονοµηθεί χρόνος. Πάντα η Εκκλησία, για να προλάβει την
ραθυµία των ανθρώπων, αναγκάζεται να συντοµεύει σε πολλά
σηµεία την τάξη της θείας λατρείας, αν κι αυτό δεν είναι πάντα
το καλύτερο. Σήµερα µάλιστα, που οι άνθρωποι είναι πολύ
βιαστικοί και ανυπόµονοι, αν ακολουθήσουµε αυτή την αρχή,
θα καταστρέψουµε όλες τις ιερές ακολουθίες. Κάποιες, όπως
είπαµε, µακρόσυρτες ψαλµωδίες µπορεί και πρέπει να λείψουν,
µα µε κανέναν τρόπο να παραλείπονται αρχαία και ουσιώδη
στοιχεία της θείας Λειτουργίας, σαν κι αυτά, για τα οποία θα
πούµε τώρα, µετά τον Απόστολο και πριν από το Ευαγγέλιο.
Νοµίζοµε πώς εδώ πρέπει να αποκατασταθεί η τάξη.
Όταν τελειώσει ο Απόστολος, ο λειτουργός ιερέας λέει
στον αναγνώστη· «Εἰρήνη σοι». Ο χορός τότε ψάλλει τρεις
φορές το Αλληλούια. Αλλά εδώ τώρα πρέπει να εξηγήσουµε
πλατύτερα όσα γίνονται και καθώς πρέπει να γίνονται. Στο
βιβλίο του Αποστόλου κάθε Κυριακή και εορτή το Αλληλούια
είναι τυπωµένο µαζί µε δύο ψαλµικούς στίχους. Αλλά και κάθε
µέρα το Αλληλούια έχει τους στίχους του, που θα πει πώς
διαβάζονται οι στίχοι και το Αλληλούια ψάλλεται σαν εφύµνιο.
Ας πάρουµε για παράδειγµα την Λειτουργία του Πάσχα. Λέει
λοιπόν ο ιερέας· «Εἰρήνη σοι». Ο χορός ψάλλει το Αλληλούια
τρεις φορές. Ο αναγνώστης λέει τον πρώτο στίχο. «Σύ Κύριε,
ἀναστάς οἰκτειρήσεις τήν Σιών». Ό χορός ψάλλει Αλληλούια
τρεις φορές. Έπειτα ο αναγνώστης λέει τον δεύτερο στίχο. «Ἐξ
οὐρανοῦ ἐπέβλεψεν ὁ Κύριος ἐπί τήν γῆν». Και ο χορός πάλι το
Αλληλούια τρεις φορές. Ο χρόνος, που απαιτείται για να ψάλει
ο χορός το Αλληλούια µε τους στίχους, είναι όσος χρειάζεται
για να θυµιάσει ο ιερέας. Γιατί εδώ ακριβώς είναι η θέση του
θυµιάµατος κι όχι την ώρα που διαβάζεται ο Απόστολος. Η
συντοµία, µε την οποία τώρα ψάλλεται το Αλληλούια, έγινε
η αιτία για να µετατεθεί το θυµίαµα στον Απόστολο, πράγµα
που ζηµιώνει πολύ· αντί να προσέχουν οι πιστοί στα λόγια
του Αποστόλου, παρακολουθούν χωρίς να θέλουν τον ιερέα
που θυµιάζει. Θα µπορούσαµε εδώ να πούµε για την σηµασία
γενικά, που έχει το θυµίαµα στην λατρεία της Εκκλησίας, αλλά
κρίνοµε πώς τώρα είναι αρκετό να επαναλάβουµε την γνώµη των
βυζαντινών εξηγητών της θείας Λειτουργίας, οι οποίοι µάλιστα
στο σηµείο αυτό συνδυάζουν το θυµίαµα µε το Αλληλούια· «Ὁ
δέ θυµιατός ὁ ἐν τῷ καιρῷ τοῦ Ἀλληλούϊα µετά θυµιάµατος
κινούµενος τήν χάριν τοῦ Ἁγίου Πνεύµατος δηλοῖ».
Και το Αλληλούια και το θυµίαµα είναι προετοιµασία, για
να υποδεχθούµε την ανάγνωση του αγίου Ευαγγελίου. Αλλά
η προετοιµασία αυτή συµπληρώνεται µε µια ωραιότατη ευχή,
που κι αυτή έχει χάσει την θέση της και λέγεται µυστικά
πολύ πιο πρώτα, την ώρα δηλαδή που ψάλλεται το «Ἅγιος ὁ
Θεός…». Αφήνοντας το θυµιατό, ο λειτουργός λέει «Τοῦ Κυρίου
δεηθῶµεν» και διαβάζει την ευχή· «Ἔλλαµψον ἐν ταῖς καρδίαις
ἡµῶν, φιλάνθρωπε Δέσποτα, τό τῆς σῆς θεογνωσίας ἀκήρατον
φῶς καί τούς τῆς διανοίας ἡµῶν διάνοιξον ὀφθαλµούς εἰς
τήν τῶν εὐαγγελικῶν σου κηρυγµάτων κατανόησιν. Ἔνθες
ἡµῖν καί τόν τῶν µακαρίων σου ἐντολῶν φόβον, ἵνα τάς
σαρκικάς ἐπιθυµίας πάσας καταπατήσαντες πνευµατικήν
πολιτείαν µετέλθωµεν, πάντα τά πρός εὐαρέστησιν τήν σήν
καί φρονοῦντες καί πράττοντες».
Κάπως έτσι θα µπορούσαµε να µεταφέρουµε στην σηµερινή
µας γλώσσα τα λόγια αυτής της ευχής· «Λάµψε µέσα στις καρδιές
µας, φιλάνθρωπε Δέσποτα, το καθαρό φως της θεογνωσίας
σου κι άνοιξε τα µάτια του λογισµού µας, για να καταλάβουµε
τα ευαγγελικά σου λόγια. Ρίζωσε µέσα µας και τον φόβο των
αγίων εντολών σου, για να καταπατήσουµε όλες τις σαρκικές
επιθυµίες και να ζήσουµε ζωή πνευµατική, και να φρονούµε
δηλαδή και να κάνουµε όσα αρέσουν σε σένα». Η εκφώνηση
στο τέλος, όπως όλες οι εκφωνήσεις, είναι δοξολογία της Αγίας
Τριάδος.
Όλα πια είναι έτοιµα και ο λειτουργός, µετά το «Ἀµήν»
του χορού, φωνάζει δυνατά για να ακούσουν όλοι· «Σοφία.
Ὀρθοί. Ἀκούσωµεν τοῦ ἁγίου Εὐαγγελίου!». Η αρχαιότατη
τάξη της θείας Λειτουργίας ορίζει όλοι να ακούν ορθοί το
Ευαγγέλιο· «ὅταν ἀναγινωσκόµενον ᾖ τό Εὐαγγέλιον, πάντες
οἱ πρεσβύτεροι καί διάκονοι καί πᾶς ὁ λαός στηκέτωσαν µετά
πολλῆς ἡσυχίας». Αλλά το «ὀρθοί» έχει και βαθύτερη σηµασία.
Ορθοί ας ακούσουµε· δηλαδή ας υψώσουµε τους λογισµούς
µας και τα έργα µας από τα γήινα κι ας ακούσουµε το καλό
µήνυµα. Κι ας δούµε την παρουσία του Υιού του Θεού µεταξύ
µας, που µιλάει σε µας όχι σαν τότε στον Μωυσή µε βροντές
και αστραπές και µε οµίχλη επάνω στο βουνό ούτε µε ενύπνια
σαν παλιά στους Προφήτες, αλλά καθώς πραγµατικά φάνηκε
άνθρωπος και µίλησε σε µας. Έτσι οι παλαιοί ερµηνευτές
της θείας Λειτουργίας εξηγούν το «Σοφία. Όρθοί…». Αλλά
ο λειτουργός δεν µένει µόνο σ̉ αυτό, αλλά και προσθέτει,
δίνοντας την ευλογία µε την χειρονοµία του Σταυρού· «Εἰρήνη
πᾶσι», ειρήνη σε όλους. Και ο λαός απαντά· «Καί τῷ πνεύµατί
σου». Όχι µόνο ορθοί σωµατικά καί ψυχικά να ακούσουµε το
άγιο Ευαγγέλιο, αλλά και µε ειρήνη µέσα µας· αυτό εύχεται ο
ιερέας στον λαό, κι ο λαός το ίδιο στον ιερέα.
Σχετικά µε την ιερατική αυτή ευλογία, που πολλές
φορές επαναλαµβάνεται στην θεία Λειτουργία, ο Ισίδωρος ο
Πηλουσιώτης, ένας από τους πια σεβάσµιους Πατέρες της
Εκκλησίας, γράφει το εξής· «Εἰρήνην… ὁ ἱερεύς ἐπιφθέγγεται
τόν Κύριον… µιµούµενος, ἀναλαµβανόµενον εἰρήνην τήν οἰκείαν
ἀφιέντα καί διδόντα». Η ιερατική ευλογία είναι πραγµατικά
η ευλογία του Ιησού Χριστού· η τελευταία ορατή εικόνα του
στον κόσµο είναι όταν αναλαµβανότανε κι ευλογούσε τους
Αποστόλους. «Καί ἐγένετο ἐν τῷ εὐλογεῖν αὐτόν αὐτούς διέστη
ἀπ̉ αὐτῶν καί ἀνεφέρετο εἰς τόν οὐρανόν». Μέχρι την ηµέρα
που θά ̉ρθη για να κρίνει τον κόσµο, ο Ιησούς Χριστός θα
ευλογεί τον κόσµο· θα συνεχίζεται µέχρι τότε η ευλογία της
Αναλήψεως και η µεσιτεία του Υιού, που κάθεται στα δεξιά
του Πατέρα. Ο ιερέας από την πύλη του ιερού βήµατος ή ο
διάκονος από τον άµβωνα διαβάζουν την ευαγγελική περικοπή,
αφού πρώτα αναγγείλουν στη σύναξη τον Ευαγγελιστή· «Ἐκ
τοῦ κατά Ματθαῖον» ή «κατά Λουκᾶν» ή «κατά Ἰωάννην ἁγίου
Εὐαγγελίου τό ἀνάγνωσµα». Και καλούνται οι πιστοί ακόµα
για µια φορά να προσέξουν «Πρόσχωµεν!» Δεν είναι ανάγκη
βέβαια να πούµε τώρα όσα είπαµε στην προηγούµενη οµιλία,
όταν ο λόγος ήταν για τον Απόστολο, πώς πρέπει, σύµφωνα
µε την τελετουργική παράδοση της Εκκλησίας, να διαβάζεται
το Ευαγγέλιο . Ένας παλαιός εξηγητής της θείας Λειτουργίας
λέει το εξής, κι αυτό είναι αρκετό για να καταλάβουµε µαζί µε
τα άλλα και πώς πρέπει να λέγεται το Ευαγγέλιο· «Ἡ δέ τῶν
σεπτῶν καί θείων Εὐαγγελίων ἐκφώνησις αὐτοῦ τοῦ Χριστοῦ
καί Θεοῦ ἡµῶν δηλοῖ τούς λόγους, τάς ἐντολάς, τούς νόµους
αὐτούς, οὕς ἔθετο, τά πάθη, τήν ταφήν, τήν ἀνάστασιν καί τήν
ἀνάληψιν». Δηλαδή, τό Ευαγγέλιο είναι όσα είπε, όσα έπραξε,
κι όσα έπαθε ο Ιησούς Χριστός από την γέννησή του ως την
ανάληψη.
Αλλ̉ όµως το Ευαγγέλιο δεν είναι µόνο αυτό. Αυτό είναι
το ιστορικό µέρος του Ευαγγελίου, αλλά το Ευαγγέλιο δεν
είναι µόνο ιστορία. Το Ευαγγέλιο δεν µας οδηγεί προς τα
πίσω, αλλά µας προάγει στην βασιλεία των ουρανών, καθώς
γράφει ο ευαγγελιστής Ιωάννης· «Ταῦτα δέ γέγραπται, ἵνα
πιστεύσητε ὅτι Ἰησοῦς ἐστιν ὁ Χριστός ὁ Υιός τοῦ Θεοῦ
καί ἵνα πιστεύοντες ζωήν ἔχητε ἐν τῷ ὀνόµατι αὐτοῦ». Το
Ευαγγέλιο δηλαδή είναι ιστορία, αλλά και πολύ περισσότερο
και πιο πέρα από ιστορία· η ζωή στο όνοµα του Ιησού Χριστού
δεν είναι πια ιστορία, αλλά µεταϊστορία. Ο άγιος Μάξιµος ο
Οµολογητής γράφει ότι η Εκκλησία µε την ανάγνωση του αγίου
Ευαγγελίου κηρύττει «τήν τοῦ χοϊκοῦ φρονήµατος ὥσπερ
αἰσθητοῦ κόσµου συντέλειαν»· φανερώνει την συντέλεια του
αισθητού κόσµου. Γιατί, καθώς άλλος εξηγητής λέει. «Τό
Εὐαγγέλιόν ἐστι µηνυτικόν τῆς παρουσίας Χριστοῦ Υἱοῦ τοῦ
Θεοῦ». Δηλαδή, η ανάγνωση του Ευαγγελίου δεν γίνεται για να
µας διδάξει απλώς τι έγινε «τῷ καιρῷ ἐκείνῳ», αλλά για να µας
µηνύσει την συντέλεια του κόσµου και την δεύτερη παρουσία
του Χριστού. Αλλά ας µην ξεχάσουµε τώρα εδώ στο τέλος
και τους ωραίους στίχους του νεοέλληνα ποιητή· «Τώρα πού
ἀνοίγουν οἱ κρουνοί τοῦ Λόγου ὡσάν ὑδρίες πιθῶστε τίς ψυχές
σας στούς κρουνούς νά γεµίσουνε ἀποκάτου». Είναι το ίδιο
το λειτουργικό παράγγελµα της Εκκλησίας «Σοφία. Ὀρθοί.
Ἀκούσωµεν τοῦ ἁγίου Εὐαγγελίου!». Αµήν.
† Σ & Κ Δ
