Τούς ἐπί τῷ ψάλλειν ἐν ταῖς ἐκκλησίαις παραγενομένους
βουλόμεθα μήτε βοαῖς ἀτάκταις κεχρῆσθαι καί τήν φύσιν
πρός κραυγήν ἐκβιάζεσθαι μήτε τι ἐπιλέγειν τῶν μή
ἐκκλησίᾳ ἁρμοδίων τε καί οἰκείων.

Θέλομε αυτοί πού ψέλνουν στην Εκκλησία μήτε να
φωνάζουν άτακτα και να βιάζουν τον εαυτό τους σε
κραυγές μήτε να λένε πράγματα ξένα και ανάρμοστα στην
Εκκλησία.

Η σημερινή ομιλία θα είναι πάλι κάπως έξω από την σειρά της θείας Λειτουργίας. Όσο κι αν δεν επιθυμούμε να διδάξουμε Πενήντα ολόκληρα χρόνια με την χάρη του Θεού λειτουργούμε, ψάλλουμε και διαβάζομε μέσα στο ναό, κι ό,τι γράφουμε είναι περισσότερο προσωπική πείρα παρά γνώση από τα βιβλία. Εκείνο που μας λείπει πάντα σε πολλά πράγματα είναι αυτή η πείρα, ενώ μας περισσεύει πολλή γνώση και σοφία από διαβάσματα και μελέτες. Ο χώρος του ιερού ναού, η λατρεία της Εκκλησίας, τα αναγνώσματα και τα ψάλματα των Ακολουθιών πρέπει να μας είναι πολύ γνωστά και οικεία, για να μπορέσουμε να τοποθετηθούμε ορθά μέσα στην θεία ιερουργία. Με αυτή την πείρα θέλομε τώρα να μιλήσουμε. Μέ όσα είπαμε στην περασμένη ομιλία, για κάποια στην θεία Λειτουργία που μπορεί να λείψουν, είναι επόμενο να ακουσθούν σχόλια. Αλλά είναι αλήθεια πώς αυτά, για τα οποία είπαμε, είναι πολύ μεταγενέστερα στοιχεία, που μπήκαν στην ιερή τελετή της θείας Λειτουργίας και που μπορεί τώρα να λείψουν. Η Εκκλησία, σαν ζωντανός οργανισμός, έχει την δύναμη να κρατάει επάνω της όσα είναι για να ζήσουν και να αφήνει όσα από μόνα τους είναι πια νεκρά. Αυτό που λέμε παράδοση δεν είναι ένα νεκρό φορτίο, που πρέπει η Εκκλησία να το σηκώνει επάνω της, αλλά είναι μια ζωντανή συνέχεια και μια δυναμική πορεία προς τα εμπρός. Όσα λοιπόν είναι να πεθάνουν θα πεθάνουν κι ας μη φοβούμαστε· ο Χριστός και η Εκκλησία δεν πεθαίνουν. Πρέπει να είμαστε σε θέση κάθε φορά να ξεχωρίζουμε το ουσιώδες από το επουσιώδες, χωρίς να φοβόμαστε ότι θίγεται τάχα η πίστη, όταν πρέπει να βάλουμε κάποια πράγματα στην θέση τους. Χρειάζεται βέβαια σύνεση, που ποτέ δεν πρέπει να μας λείπει. Η ζωή της Εκκλησίας είναι η θεία λατρεία. Όσο κι αν αυτό στον καιρό μας, που είναι καιρός πρακτικής και κοινωνικής δραστηριότητας, δεν ακούγεται καλά, όμως είναι μια βασική εκκλησιαστική αλήθεια. Αν μπορούμε να μιλάμε για εποχές παρακμής της Εκκλησίας, αυτές είναι οι εποχές παρακμής της θείας λατρείας. Αλλά το ζήτημα είναι τι πρέπει να θεωρούμε για ακμή ή για παρακμή στην θεία λατρεία. Μπορούμε να πούμε γενικά ότι ακμή της ορθόδοξης λατρείας δεν είναι πάντως ο υλικός πλούτος και η βασιλική μεγαλοπρέπεια. Αυτό πρέπει να θεωρηθεί πώς είναι βέβαιη παρακμή της θείας λατρείας και παρεκτροπή από το πνεύμα της Εκκλησίας και του Ευαγγελίου. Ούτε τα χρυσά σκεύη ούτε τα πολυτελή άμφια ούτε οι λαμπροί φωτισμοί ούτε οι πολυφωνικοί χοροί είναι η ζωντανή και ακμαία ορθόδοξη λατρεία. Αλλά ούτε και το άλλο άκρο. Γιατί πολλοί από αντίδραση πέφτουν στο άλλο άκρο ή ακόμα και αρνιούνται την αξία της θείας λατρείας, και φτάνουν να πουν πώς Εκκλησία είναι ένα στεγνό προτεσταντικού τύπου κήρυγμα και μια κοινωνική μόνο δραστηριότητα. Γι̉ αυτό δεν αγαπούν τις ιερές Ακολουθίες, δεν συγκινούνται στην λειτουργική σύναξη, δεν ξέρουν και δεν θέλουν να λειτουργήσουν. Μιλάμε για ορισμένους κληρικούς, που θέλουν να είναι μάλλον προϊστάμενοι και διοικητές στην Εκκλησία παρά ιερείς και λειτουργοί. Τίποτε περισσότερο και καλύτερο δεν μπορεί να είναι κανείς στην Εκκλησία παρά ιερέας και λειτουργός· όλα τα άλλα ύστερα σ̉ έναν καλό και αληθινό ιερέα έρχονται μόνα τους. Αυτό δυστυχώς πολλοί δεν το καταλαβαίνουμε, γι̉ αυτό και μας δέρνει η πολυπραγμοσύνη και γι̉ αυτό συμβαίνει πολλή ακαταστασία στην Εκκλησία. Αλλά μας ενδιαφέρει τώρα η στάση μας και η συμπεριφορά μας μέσα στην θεία Λειτουργία. Και θέλομε να πούμε για ένα μέτρο, που πρέπει να μας κρατάει όταν λειτουργούμε, είτε προς το ένα είτε προς το άλλο άκρο. Είναι λοιπόν μεγάλη αμαρτία, όταν οι λειτουργοί, οι ιερείς δηλαδή και οι ψάλτες, ξεχνιούνται ή και θέλουν να δίνουν την εντύπωση, με τον
τρόπο που ψάλλουν και κινούνται, πώς η Εκκλησία είναι θέατρο. Έχει βέβαια μια δραματική κίνηση η τελετή της θείας Λειτουργίας, έτσι καθώς είναι ο ναός με το εικονοστάσι και με το άγιο βήμα ψηλότερα, με την ιερή μουσική και με τον διάλογο, που διαρκώς γίνεται με τον ιερέα και το λαό. Στους μεγάλους μάλιστα ναούς των πόλεων, όπου υπάρχουν και διάκονοι, αυτή η κίνηση γίνεται ζωηρότερη. Αλλά ποτέ η θεία Λειτουργία δεν πρέπει να ξεπέφτει σε θεατρική παράσταση. Όταν ο λόγος ήταν για τους ύμνους της Εκκλησίας, είπαμε τότε όσα μπορέσαμε, μα βλέπομε πώς πρέπει τώρα κάτι ακόμα να προσθέσουμε. Η ψαλμωδία, καθώς είπαμε δεν είναι σκοπός, στην Εκκλησία δηλαδή δεν ψάλλουμε για να ψάλλουμε. Αυτό δεν πρέπει να το ξεχνάμε και μάλιστα οι ψάλτες, που πολλές φορές θαρρούν πώς η ιερή σύναξη γίνεται, για να τους δοθεί η ευκαιρία να δείξουν την τέχνη τους και την φωνή τους. Ξέρομε εδώ πόση ζημιά γίνεται στην προσευχή και την λατρεία της Εκκλησίας μ᾽ εκείνο το περίφημο «Δύναμις» του «Ἅγιος ὁ Θεός…». Και φαίνεται πώς αυτό γινότανε πάντα και στην θεία Λειτουργία και στις άλλες ακολουθίες, αλλιώς δεν θα αναγκαζότανε η έκτη Οικουμενική Σύνοδος να εκδόσει τον εβδομηνταπέντε κανόνα που παραθέσαμε στην αρχή. Αλλά η Σύνοδος δεν όρισε μόνο πώς και τι να μην ψάλλουν οι ψάλτες, αλλά στην συνέχεια του κανόνα είπε και πώς πρέπει να ψάλλουν «ἀλλά μετά πολλῆς προσοχῆς καί κατανύξεως τάς τοιαύτας ψαλμωδίας προσάγειν τῷ τῶν κρυπτῶν ἐφόρῳ Θεῷ…». Η ψαλμωδία δεν είναι καλλιτεχνική επίδειξη, αλλά εκκλησιαστική διακονία. Και ο Θεός δεν ακούει τις κραυγές στο «ἀθάνατος», αλλά τι ψάλλει ο καθένας μέσα του· «ᾄδοντες καί ψάλλοντες ἐν τῇ καρδίᾳ ἡμῶν τῷ Κυρίῳ», γράφει ο Απόστολος. Αλλά είναι και το άλλο άκρο, η αντίληψη εκείνων, που δεν ξέρουν τι είναι η θεία λατρεία και δεν την εκτιμούν. Αυτοί δεν θέλησαν και δεν φιλοτιμήθηκαν να μάθουν πώς πρέπει να κινούνται μέσα στην Εκκλησία σαν λειτουργοί και πώς πρέπει να ανοίγουν το στόμα τους για να διαβάσουν και να ψάλουν. Η Εκκλησία δεν θέλει καλλιτέχνες και τραγουδιστές, αλλά ανθρώπους με ιερατική και λειτουργική συνείδηση, που να θέλουν και να ξέρουν να μεταχειρισθούν την όποια φωνή τους έδωκε ο Θεός. Αλλά και δεν είναι κατάλληλοι για την ιερουργία και δεν κάνουν όσοι δεν αγαπούν την ευπρέπεια του οίκου του Θεού. Και ευπρέπεια δεν είναι μόνο το συγύρισμα του χώρου, αλλά και η καλή διεξαγωγή της θείας
λατρείας. Κάποιοι, θέλοντας πολύ σωστά να αποφύγουν τα τραγούδια, ξεπέφτουν στο άλλο άκρο και κάνουν σύνθημά τους την απειροκαλία. Ακούνε, για παράδειγμα, να γίνεται λόγος για αναγνώσματα, και επιμένουν να διαβάζουν τον Απόστολο και το Ευαγγέλιο σαν τα κοινά κείμενα και σαν την εφημερίδα. Μα η Εκκλησία έχει έναν δικό της τρόπο που διαβάζει τον Απόστολο και το Ευαγγέλιο, τις ευχές και κάθε ανάγνωσμα. Είναι το λεγόμενο «ύφος» ή, όπως είπαμε στα προηγούμενα, η εμμελής απαγγελία, κάτι που έρχεται από πολύ μακρυά, κι όπως λένε οι ειδικοί, είναι ο τρόπος της απαγγελίας του χορού στην αρχαία Ελληνική τραγωδία. Πολλοί ξένοι φιλόλογοι έρχονται στην θεία Λειτουργία, για να ακούσουν μια καλή εμμελή απαγγελία. Η σημερινή ομιλία φαίνεται σαν και να αφορά μόνο στους ιερείς και στους ψάλτες της Εκκλησίας. Όμως όσα είπαμε πρέπει να τα μάθουν κι οι χριστιανοί, για να ξέρουν τι πρέπει να θέλουν να ακούνε και να βλέπουν στην θεία λατρεία της Εκκλησίας και ειδικά τώρα στην θεία Λειτουργία. Καλά που δεν υπάρχουν ψάλτες, μα κι όταν βρεθεί κανένας δεν ξέρουμε τι του ζητάμε. Πρέπει να ξεκαθαρίσουμε στην σκέψη μας αυτό που λέμε πάντα, ότι δηλαδή η Εκκλησία δεν είναι θέατρο, που πάμε να ακούσουμε μουσική και να δούμε παράσταση. Η Εκκλησία είναι «οἶκος Θεοῦ ζῶντος»· ό,τι γίνεται κι ό ,τι λέγεται στην λειτουργική σύναξη είναι εικόνα Θεού και φωνή Θεού. Η θεία Λειτουργία είναι μια θεοφάνεια και σε όσα ακούμε να λέγονται και σε όσα βλέπομε να γίνονται στην ιερή σύναξη. Αυτό πρέπει να το καταλάβουν πρώτα οι «τάς λατρείας ἐπιτελοῦντες», τά πρόσωπα που με χειροτονία ή χειροθεσία έχουν την εντολή να λειτουργούν και να ψάλλουν στην Εκκλησία. Εμείς και σήμερα είπαμε όσα μπορέσαμε, ξέροντας τι γίνεται στις Εκκλησίες, ακούοντας τον ψαλμό που λέει «ψάλατε συνετῶς» κι ακολουθώντας τον κανόνα της Συνόδου, που θέλει «μήτε βοαῖς ἀτάκτοις κεχρῆσθαι καί τήν φύσιν πρός κραυγήν ἐκβιάζεσθαι». Αμήν.

† Σ & Κ Δ