Σχόλιο στο Ευαγγελικό Ανάγνωσμα: Ιω 4,5-42
Το ευαγγέλιο το σημερινό, που είναι ο διάλογος του Χριστού με τη Σαμαρείτιδα, είναι πολύ μεγάλο για να παραθέσουμε λέξη προς λέξη τη μετάφρασή του. Γι’ αυτό θα το διηγηθούμε πρώτα με λιγότερα λόγια και μετά θα το προσεγγίσουμε.
Ο Χριστός αποφάσισε να φύγει από το νότιο μέρος της Παλαιστίνης, την Ιουδαία, για το βόρειο μέρος, τη Γαλιλαία. Πέρασε όμως από το μεσαίο μέρος, τη Σαμάρεια.
Η διήγηση
Στη πόλη Συχάρ της Σαμάρειας, ο Χριστός κάθισε, ώρα μεσημέρι, κοντά σε ένα πηγάδι κουρασμένος από την οδοιπορία. Εκεί ήλθε και μια Σαμαρείτιδα, για να πάρει νερό. Απ’ τη γυναίκα αυτή ο Χριστός ζήτησε νερό. Εκείνη αντέδρασε στο αίτημα, γιατί Ιουδαίοι και Σαμαρείτες αποφεύγουν κάθε επικοινωνία. Ο Χριστός στη συνέχεια ομιλεί για το νερό που δίνει αυτός, που ξεδιψάει για πάντα τον άνθρωπο∙ όταν είδε ότι η γυναίκα δεν μπόρεσε να αναχθεί σε κάτι ψηλότερο με το σύμβολο του νερού, την καλεί να φέρει τον άνδρα της. Εκείνη απαντά πως δεν έχει άνδρα και ο Χριστός της αποκαλύπτει την άστατη ζωή της. Ότι είχε μέχρι τώρα πέντε άνδρες και ότι αυτός που έχει τώρα δεν είναι δικός της. Η γυναίκα εκπλήσσεται, διαισθάνεται ότι έχει ενώπιόν της έναν προφήτη και αμέσως θέτει το κύριο ερώτημα: πού λατρεύεται ο Θεός, στα Ιεροσόλυμα, όπου τον λατρεύουν οι Ιουδαίοι ή στο όρος Γαριζείν, που προτιμούν οι Σαμαρείτες; Ο Χριστός της απαντάει ότι ήλθε η ώρα που ο Πατέρας θα προσκυνείται «ἐν πνεύματι καί ἀληθεία» και όχι αποκλειστικά στα Ιεροσόλυμα ή στο όρος Γαριζείν. Η Σαμαρείτιδα νιώθει και νέα έκπληξη οπότε δηλώνει την αναμονή του Μεσσία, ο οποίος θα τους τα εξηγήσει όλα. Ο Χριστός τής φανερώνει ότι ο ίδιος είναι ο Μεσσίας. Η Σαμαρείτιδα, ενθουσιασμένη, εγκαταλείπει τον Χριστό και τρέχει στο χωριό της να αναγγείλει τη συνάντηση μαζί του και προτρέπει τους συγχωριανούς της να τρέξουν κι αυτοί να τον δουν. Εκείνοι έρχονται στον Ιησού και πολλοί ομολογούν πίστη σ’ αυτόν, γιατί τον γνώρισαν προσωπικά.
Την ώρα που η γυναίκα ήταν στο χωριό της, επέστρεψαν οι μαθητές από την πόλη, στην οποία είχαν πάει για να αγοράσουν τρόφιμα. Ο Χριστός παίρνοντας αφορμή από τα γύρω χωράφια, τα έτοιμα για θερισμό, τους μίλησε για τη ιεραποστολική σπορά και την ταυτόχρονη συγκομιδή πίστης που γίνεται στο χωριό της Σαμαρείτιδας με το απλό κήρυγμα της. Οι μαθητές θα αξιωθούν και αυτοί της ίδιας τύχης της Σαμαρείτιδας, της γνωστής μας αγίας Φωτεινής, να έχουν δηλαδή πλούσια συγκομιδή των κόπων τους.
Προσέγγιση της Περικοπής
Ο διάλογος του Χριστού με την Σαμαρείτιδα, όπως όλοι οι διάλογοι του ευαγγελίου, έχει μια μεγαλοφυή δραματική μορφή.
α) Ο Χριστός, ανοίγει τον δρόμο της αυτοαποκάλυψης σε μια γυναίκα i) λίγων διανοητικών ικανοτήτων, ii) χαμηλής ηθικής υπόστασης και iii) θρησκευτικών αντιλήψεων διαφορετικών εκείνων των συμπατριωτών του Ιουδαίων. Με αυτή τη γυναίκα συνάπτει διάλογο, γιατί θέλει να την οδηγήσει στην ορθή πίστη και δι’ αυτής ένα ολόκληρο λαό, τους Σαμαρείτες. Θέλει να τη διδάξει ότι αυτός παρέχει την αιώνια ζωή. Και χρησιμοποιεί ως μεταφορά «τὸ ὕδωρ τὸ ζῶν». Ακούγοντας για αυτό το νερό η Σαμαρείτιδα έπρεπε να αναχθεί στη χορηγία υψηλότερων δωρεών του Χριστού.
β) Η γυναίκα δεν μπορεί να αναχθεί από το νερό, στην αιώνια ζωή και συνεχίζει να σκέπτεται το φυσικό νερό. Λέει αφελώς: το πηγάδι είναι βαθύ και συ δεν έχεις ούτε καν κουβά. Συνεπώς, δεν μπορείς να μου παράσχεις αυτό που υποσχέθηκες. Ο Ιησούς δεν στέκεται στις αντιρρήσεις της. Επιθυμεί να της εξηγήσει τη δωρεά του Θεού, την αιώνια ζωή. Η γυναίκα όμως, με το νερό που της υπόσχεται ο Χριστός, καταλαβαίνει κάποια απαλλαγή από τον καθημερινό κόπο. Ο Χριστός μιλάει για μια δίψα προς την αλήθειά του. Η γυναίκα δεν καταλαβαίνει, αλλά και δεν απορρίπτει την πρότασή του. Του δείχνει εμπιστοσύνη.
γ) Ο Χριστός διαπιστώνει ότι μέσα από το σύμβολο του νερού η γυναίκα δεν κατανόησε αρκετά πράγματα. Κέρδισε, όμως, την εμπιστοσύνη του. Γι’ αυτό στρέφει τον λόγο σε πιο προσιτά σ’ αυτήν στοιχεία: την προσωπική της ζωή. Εγκαταλείπει την αινιγματική οδό και υιοθετεί ευθύτερη. Στην προτροπή του να φωνάξει τον άντρα της, εκείνη παραδέχεται με ειλικρίνεια ότι δεν έχει άνδρα νόμιμο. Ο Χριστός δέχεται την πληροφορία και ταυτόχρονα της δείχνει ότι γνωρίζει όλη την προσωπική της ζωή. Είχες, της λέει, πέντε άνδρες. Κι αυτόν, με τον οποίο τώρα συζείς, δεν είναι δικός σου. Η γυναίκα αποδεικνύεται αμαρτωλή. Πέντε γάμοι ήταν πολλοί. Οι ραββίνοι, δάσκαλοι του Μωσαϊκού νόμου, επέτρεπαν δύο ή τρεις. Η γυναίκα κουβαλούσε ένα προσωπικό δράμα. Η δίψα της για «ζωή», όπως την ήθελε εκείνη, δεν ικανοποιήθηκε οριστικά.
δ) Ο Χριστός δεν της έκλεισε την πρόσβαση για την αλήθεια του Θεού, που δεν είναι ένα σύστημα ιδεών ή ηθικής. Πολύ περισσότερο δεν της υπενθύμισε το ιουδαϊκό δίκαιο που προέβλεπε λιθοβολισμό, για τη μοιχεία. Προκαλεί εντύπωση ότι μετά την αποκάλυψη της ενοχής της γυναίκας δεν γίνεται παραμικρός λόγος για μετάνοια. Η Σαμαρείτιδα από την αποκάλυψη αυτή, συμπέρανε ότι ο Χριστός είναι όργανο του Θεού. Βλέπει τον Χριστό ως προφήτη. Τον θεωρεί ικανό να δώσει πληροφορίες αυθεντικές. Βρίσκει, λοιπόν, την ευκαιρία να τον ρωτήσει για το κύριο πρόβλημα που ταλάνιζε Ιουδαίους και Σαμαρείτες. Και το πρόβλημα ήταν: Ο Ναός πάνω στην Ιερουσαλήμ είναι ο μοναδικός αληθής τόπος λατρείας του Θεού, όπως πίστευαν οι Ιουδαίοι, ή o Ναός στο όρος Γαριζείν, όπως προτιμούσαν οι Σαμαρείτες;
ε) Ο Ιησούς στο κεφαλαιώδες αυτό πρόβλημα ευθέως της αποκαλύπτει, αυτό που είναι κεντρικό θέμα της πίστης μας. Της λέει: είναι κοντά ο καιρός, κατά τον οποίο αποκλειστικά δεν θα προσκυνείτε τον πατέρα ούτε στα Ιεροσόλυμα ούτε στο όρος Γαριζείν. Με την απάντησή του αυτή μιλάει για μια προσεχή, μέσω του θανάτου του, κατάργηση του ισχύοντος μέχρι τότε τόπου λατρείας του Θεού. Για μια λατρεία, που θα είναι πνευματική, αφού ο αποδέκτης της είναι ο Θεός, ο οποίος είναι πνεύμα.
Η απάντηση αυτή κατανοείται σε συνδυασμό με πολλά σημεία του ευαγγελίου του Ιωάννη και ιδιαίτερα του λογίου του Χριστού, κατά τον καθαρισμό του Ναού από τους εμπόρους: «λύσατε τὸν ναὸν τοῦτον καὶ ἐν τρισὶν ἡμέραις ἐγερῶ αὐτόν». Είναι λόγιο με το οποίο ο Χριστός χαρακτήρισε τον εαυτό του ως ναό και έδειξε ότι ο ίδιος είναι πιά ο αληθής Ναός και ο μοναδικός τόπος λατρείας του Θεού. Η διευκρίνηση έπειτα του Χριστού, ότι «ἐν πνεύματι καί ἀληθεία δεῖ προσκυνεῖν» τον Πατέρα, κινείται νοηματικά προς την ίδια κατεύθυνση και δηλώνει μόνο την «ἐν Χριστῶ» προσκύνηση του Πατέρα. Δεν σημαίνει πως τον Πατέρα αληθινά θα προσκυνούν: i) όσοι διαθέτουν μυαλό ισάξιο του ύψους του Θεού, μυαλό καλλιεργημένο, ii) όσοι θεωρούνται άμεμπτοι, με ἀνθρώπινη μόνο ηθική, άνθρωποι που πολλές φορές είναι Φαρισαίοι ή ευσεβιστές και iii) άνθρωποι που δεν χρησιμοποιούν στη λατρεία τους μεσάζοντα ή ενδιάμεσα στοιχεία (ιερείς, κινήσεις, κεριά, καντήλια, μετάνοιες, Ναούς κ. λ. π. ).
Η βαρύτητα στο λόγιο αυτό πέφτει στη λέξη «ἀληθεία». Με δεδομένο ότι «ἀλήθεια» στο ευαγγέλιο του Ιωάννη είναι κυρίως ο Χριστός, ως ο σαρκωμένος Λόγος, αυτό που προβάλλεται με τη φράση αυτή είναι όχι μια κατάσταση είτε διανοητική είτε ηθική, αλλά το πρόσωπο του Χριστού. Αυτό το πρόσωπο είναι κατά τον Ιωάννη ο νέος τόπος συνάντησης του Θεού με τον άνθρωπο και αντίστροφα. Αυτό το πρόσωπο είναι ο τόπος καταλλαγής και συμφιλίωσης όσων προηγουμένως βρίσκονταν σε διάσταση, ο τόπος φανέρωσης του Θεού.
Μήνυμα
Η «ἐν πνεύματι καὶ ἀληθεία» λατρεία δεν είναι αποτέλεσμα της φύσης μας ούτε καρπός διαφωτισμού ή ακόμη και μιας εκ μέρους μας ηθικής καθαρότητας. Είναι η ευγνώμων απάντησή μας στην αποκάλυψη του Θεού, η οποία πραγματοποιήθηκε «ἐν Χριστῶ».
π. Ι. Σ.
