Σχόλιο στο Ευαγγελικό Ανάγνωσμα: Ιω 3, 13-17
Η ΠΕΡΙΚΟΠΗ
Είπε ο Κύριος: «Κανένας δεν ανέβηκε στον ουρανό παρά μόνο ο Υιός του Ανθρώπου, που κατέβηκε από τον ουρανό, και που είναι στον ουρανό. Όπως ο Μωυσής ύψωσε το χάλκινο φίδι στην έρημο, έτσι πρέπει να υψωθεί (να σταυρωθεί) ο Υιός του Ανθρώπου, ώστε όποιος πιστεύει σ’ αυτόν να μη χαθεί αλλά να ζήσει αιώνια. Τόσο πολύ αγάπησε ο Θεός τον κόσμο, ώστε παρέδωσε στον θάνατο τον μονογενή του Υιό, για να μη χαθεί όποιος πιστεύει σ’ αυτόν αλλά να έχει ζωή αιώνια. Γιατί, ο Θεός δεν έστειλε τον Υιό του στον κόσμο για να καταδικάσει τον κόσμο, αλλά για να σωθεί ο κόσμος δι’ αυτού».
Χαρακτηριστικά της Περικοπής
α) Κατά την Κυριακή που προηγείται της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού διαβάζεται ως Ευαγγελικό ανάγνωσμα τμήμα του νυκτερινού διαλόγου του φαρισαίου Νικοδήμου με τον Χριστό, που διηγείται ο Ευαγγελιστής Ιωάννης.
β) Πρόκειται για έναν από τους πιο θαυμαστούς διαλόγους του Χριστού με τους ανθρώπους. Συνήθως απλούς ανθρώπους. Εδώ όμως ο Χριστός συνομιλεί με ένα εξέχον πρόσωπο της ιουδαϊκής κοινωνίας: τον φαρισαίο Νικόδημο.
γ) Ο φαρισαίος Νικόδημος ανήκε στο Μεγάλο Συνέδριο που αποτελούνταν από 71 μέλη. Ο Νικόδημος εμφανίζεται τρεις φορές στο Ευαγγέλιο του Ιωάννη : στην παρούσα περικοπή, στο 7, 50 . 51 όπου στο συνέδριο συνετά συνιστά στους Ιουδαίους να μη κατακριθεί ο Χριστός αναπολόγητος και στο 19,39 όπου συνεργεί με τον Ιωσήφ στον ενταφιασμό του Κυρίου και είναι κομιστής μύρων. Η τελευταία πράξη, μαζί με την πληροφορία ότι ήταν «άρχων των Ιουδαίων» (Ιω 3,1), αποδεικνύει ότι ήταν πλούσιος. (Μια απόδειξη ότι τον Ιησού δεν τον αγκάλιασαν μόνο οι καταφρονεμένοι του κόσμου, μη έχοντας από πουθενά αλλού να πιαστούν, αλλά και πλούσιοι και εξέχοντα μέλη της κοινωνίας).
δ) Στην αρχή του διαλόγου ο Χριστός μίλησε στον Νικόδημο για την ανάγκη πνευματικής αναγέννησης του ανθρώπου προκειμένου να κατανοήσει και βιώσει την βασιλεία του Θεού. Ο συνομιλητής του Χριστού, μάλλον προσποιoύμενος άγνοια, παρουσιάζεται να μη καταλαβαίνει. Ο Χριστός όμως ολοένα και αποκαλύπτει βασικές πτυχές της διδασκαλίες του.
ε) Κεντρικό θέμα του τμήματος αυτού, που μοιάζει με κείμενο κατήχησης της πρώτης Εκκλησίας, είναι ότι ο Χριστός ήρθε να θυσιαστεί, δηλαδή να σταυρωθεί για τον άνθρωπο.
Προσέγγιση της Περικοπής
α) Η Περικοπή μας αρχίζει με μια δήλωση του Χριστού σημαντική: Κανένας δεν ανέβηκε στον ουρανό, παρά μόνο εκείνος που κατέβηκε από τον ουρανό. Κανένας, δηλαδή, δεν είναι σε θέση να μιλήσει για το τι γίνεται στον ουρανό, τι ισχύει στον Θεϊκό χώρο, εκτός αυτού που κατέβηκε από τον ουρανό. Αυτός που κατέβηκε είναι μόνο ο ίδιος ο Χριστός. Άρα αυτός γνωρίζει τα του ουρανού.
β) Αυτός o μόνος γνώστης, λοιπόν, που έγινε άνθρωπος, και αυτοαποκαλείται «Υιός ἀνθρώπου», κατά το βιβλίο της Π. Διαθήκης Δανιήλ, ήλθε στη γη, ενώ παρέμενε και Θεός, να αποκαλύψει αλήθειες ουράνιες. Αλήθειες στις οποίες μετέχοντας ο άνθρωπος σώζεται.
γ) Βασική αλήθεια της Π. Διαθήκης εκτός της προηγούμενης που φανερώνει την ανθρώπινη φύση του Χριστού, είναι περαιτέρω η αλήθεια που σχετίζεται με ό, τι καταγράφεται στο βιβλίο των Αριθμών (Αριθμ 21, 4-9): Εκεί διαβάζουμε ότι, επειδή οι Εβραίοι αθετούσαν τις υποσχέσεις του Θεού, δηλητηριώδη φίδια εμφανίστηκαν στο στρατόπεδό τους μέσα στην έρημο και σκορπούσαν τον θάνατο στο λαό, που κατά τα άλλα γόγγυζε κατά του Θεού. Ο Μωυσής, κατ’ εντολή του Θεού, ύψωσε ένα χάλκινο φίδι σε κοντάρι, έτσι ώστε όταν κάποιος δαγκωνόταν, να βλέπει το χάλκινο φίδι και να διαφεύγει τον κίνδυνο του θανάτου.
δ) Σ’ αυτό το κορυφαίο περιστατικό ο Χριστός βλέπει μια καθαρή προτύπωση του Σταυρού του. Βλέπει, δηλαδή, πράξη του μακρινού παρελθόντος που σχετίζεται, προλαβαίνει και προλέγει τον δικό του Σταυρό, πολύ πριν αυτός συμβεί ιστορικά στον Γολγοθά. Τον Σταυρό, που γιατρεύει κάθε τραύμα και σώζει από κάθε κίνδυνο. Τον Σταυρό, την προαιώνια φιλανθρωπία του Θεού.
Με αφορμή το γεγονός ότι σήμερα το Ευαγγελικό ανάγνωσμα αναφέρεται αποκλειστικά στο Σταυρό και η σημερινή Κυριακή χαρακτηρίζεται ως Κυριακή πριν την ύψωση του Σταυρού (14 Σεπτεμβρίου) να επιμείνουμε λίγο σ’ αυτό το σημείο.
Ο Σταυρός του Χριστού είναι βέβαια το μυστήριο «τοῦ Θεοῦ καὶ πατρὸς καὶ τοῦ Χριστοῦ ἐν ᾦ εἰσι πάντες οἱ θησαυροὶ τῆς σοφίας καὶ τῆς γνώσεως ἀπόκρυφοι». Είναι το μυστήριο «τό ὑπὲρ κατάληψιν», «τὸ ὑπέρ λόγον». Το προσεγγίζεις πιο πολύ με τη σιωπή, παρά με τον ανθρώπινο λόγο.
Παρά ταύτα κάτι μπορεί να αρθρώσει κανείς όπως :
i)Ότι το μυστήριο αυτό, η σταύρωση δηλαδή του Κυρίου, στο σχέδιο του Θεού για τον κόσμο «ξεκινάει» από την άχρονη αιωνιότητα (υπεριστορικά), προβάλλεται προτυπωτικά στην Π. Διαθήκη, συντελείται στο Γολγοθά «ἐπὶ Ποντίου Πιλάτου» και βυθίζεται, πέραν της ιστορίας στο ατελεύτητο εσχατολογικό μέλλον, πάντα παρόν για τον κόσμο και τον άνθρωπο.
- ii) Όπως δείχνει ο διάλογος Ιησού και Νικοδήμου, ο οποίος έγινε πριν την ιστορική σταύρωση στο Γολγοθά, ο Χριστός τονίζει: «δεῖ ὑψωθῆναι», που σημαίνει σαφώς ότι ο Χριστός πρέπει να σταυρωθεί. Η σταύρωση δηλαδή ανήκε προαιωνίως στο σχέδιο του Θεού για την σωτηρία του κόσμου.
Δεν είναι το μοναδικό χωρίο της Κ. Διαθήκης στο οποίο λέγεται από το στόμα του Χριστού κάτι τέτοιο. Αλλού ευκρινέστατα και αλλού συνεσκιασμένα ο Χριστός πρωτίστως τονίζει αυτήν την αλήθεια. Στις τρεις λ.χ. προρρήσεις του πάθους του στους μαθητές ο Χριστὸς πεντακάθαρα μιλάει για το επερχόμενο πάθος του. Στην πρώτη λ.χ. στον Μάρκο (8,31) ο Ιησούς προλέγει : «καὶ ἤρξαντο διδάσκειν αὐτοὺς ὅτι δεῖ τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου πολλὰ παθεῖν καὶ ἀποδοκιμασθῆναι ὑπὸ τῶν πρεσβυτέρων καὶ τῶν ἀρχιερέων καὶ τῶν γραμματέων καὶ ἀποκτανθῆναι καὶ μετὰ τρεῖς ἡμέρας ἀναστῆναι». Και στις άλλες δύο παρόμοια λέει ο Κύριος.
iii) Σε μετααναστάσιμες ρήσεις του Κυρίου. Στην πορεία λ.χ. προς Εμμαούς ο άγνωστος συνοδοιπόρος των δύο μαθητών Ιησούς Χριστός, στην απορία τους πώς έπαθε ο Χριστός, ενώ αυτοί είχαν πιστέψει ότι πρόκειται για τον Μεσσία, τους λέει κατηγορηματικά: «Ἔδει παθεῖν τὸν Χριστόν». Έπρεπε να πάθει, να σταυρωθεί ο Χριστός.
Αφήνω άλλες εμφανείς μαρτυρίες της Κ. Διαθήκης και υπενθυμίζω μόνο την Α΄ Πέτρου. Στην επιστολή αυτή (1,20) διαβάζουμε:
«ἡ θυσία τοῦ Χριστοῦ εἶχε προκαθοριστεῖ
πρὶν ἀπὸ τὴ δημιουργία τοῦ κόσμου,
φανερώθηκε ὅμως, γιὰ χάρη τῶν ἀνθρώπων,
τὰ τελευταῖα χρόνια»
Από τα παραπάνω προκύπτει ότι ο σταυρός του Χριστού δεν είναι απλά ένα ιστορικό γεγονός, αλλά γεγονός και υπεριστορικό, που ανάγεται στην αιωνιότητα. Το πάθος συνεπώς του Χριστού δεν είναι μια αιφνίδια (στιγμιαία) πράξη του Θεού για μας, αλλά η απόληξη μιας σειράς ενεργειών που αρχίζουν από την αιωνιότητα. Είναι το μυστήριο το προαιώνιο, «χρόνοις αἰωνίοις σεσιγημένον» (που είχε δηλαδή καλυφθεί για πολλούς αιώνες με σιωπή ακόμη και στους αγγέλους) και «προεγνωσμένον» (που το προγνώριζε μόνο ο Θεός), το οποίο ανάγεται προφανώς σε χρόνο πριν από το χρόνο και φανερώνεται εν χρόνῳ. Με άλλα λόγια, μυστήριο που η ιερουργία του άρχισε πριν από την έναρξη της ιστορίας, και απέβλεπε στην ιστορία. Είναι το σχέδιο του Θεού που «ἐν σιγῇ» συνελήφθη προφανώς τότε που συνελήφθη και το σχέδιο της δημιουργίας του κόσμου και του ανθρώπου και απέβλεπε στη σωτηρία του. Γι’ αυτό ο Σταυρός γενικότερα, που φανερώνεται εν χρόνῳ, απέβη, όπως τονίζει η Περικοπή μας, το εντελώς αναγκαίο μυστήριο του Θεού, δια του οποίου οι άνθρωποι γίνονται «θείας κοινωνοὶ φύσεως», δηλαδή σώζονται.
Μήνυμα
Άμεση συνέπεια των προηγούμενων είναι ότι ο Χριστός είναι απόλυτα και εσαεί ταυτισμένος με τη θυσία και μάλιστα με τον Σταυρό. Καταλαβαίνει, λοιπόν, κανείς ότι είναι μυστήριο που οι απαρχές του βυθίζονται στην αιωνιότητα, προ της ιστορίας και απλώνονται σε ατελεύτητο βάθος μετά από αυτήν. Κατανοούμε, συνεπώς, και εμείς τι σημαίνει η αποδοχή του πολιτεύματος του Σταυρού από μας, η σφράγιση του κορμιού μας και το ξεκίνημα κάθε πράξης μας με το σημείο του Σταυρού.
π. Ι. Σ.
