Πρόσχωµεν, Σοφία, Πρόσχωµεν!
Ας προσέξουµε. Σοφία. Ας προσέξουµε!
Yστερα απ᾽ όσα είπαµε γενικά για τα αναγνώσµατα στην θεία Λειτουργία, ερχόµαστε τώρα να µιλήσουµε για το αποστολικό ανάγνωσµα. Αποστολικά αναγνώσµατα στην θεία Λειτουργία όλο το χρόνο διαβάζονται ή από τις Πράξεις των Αποστόλων ή από τις Επιστολές του αποστόλου Παύλου ή από τις καθολικές Επιστολές. Ίσως δεν είναι περιττό να πούµε ότι στην Καινή Διαθήκη δεκατέσσερις είναι οι Επιστολές του αποστόλου Παύλου και επτά οι καθολικές Επιστολές. Οι δεκατέσσερις Επιστολές του αποστόλου Παύλου είναι· η προς Ρωµαίους, η πρώτη και η δεύτερη προς Κορινθίους, η προς Γαλατάς, η προς Εφεσίους, η προς Φιλιππησίους, η προς Κολοσσαείς, η πρώτη και η δεύτερη προς Θεσσαλονικείς, η πρώτη και η δεύτερη προς τον Τιµόθεο, η προς τον Τίτο, η προς τον Φιλήµονα και η προς Εβραίους. Και οι επτά καθολικές είναι· µία του Ιακώβου, δύο του Πέτρου, τρεις του Ιωάννη και µία του Ιούδα. Μετά τα τέσσερα Ευαγγέλια, τις Πράξεις και τις Επιστολές, είναι ακόµα ένα τελευταίο βιβλίο στην Καινή Διαθήκη, η Αποκάλυψη του Ιωάννη, που δεν διαβάζεται όµως στην Εκκλησία.
Είπαµε στην περασµένη οµιλία, πώς όλη σχεδόν η Καινή Διαθήκη, και τα Ευαγγέλια και οι Πράξεις και οι Επιστολές, είναι χωρισµένη σε περικοπές, έτσι που ένας Απόστολος κι ένα Ευαγγέλιο διαβάζονται κάθε µέρα. Από την Κυριακή λοιπόν του Πάσχα µέχρι την Κυριακή της Πεντηκοστής διαβάζονται οι Πράξεις των Αποστόλων. Έπειτα όλο το χρόνο κάθε Κυριακή διαβάζονται περικοπές από τις Επιστολές του αποστόλου Παύλου, τις καθηµερινές πάλι από τις Επιστολές του Παύλου ή από τις καθολικές Επιστολές, και τις εορτές διαβάζονται κατάλληλες κάθε φορά περικοπές από τις Πράξεις και τις Επιστολές. Τις περικοπές αυτές τις βρίσκουµε µε την σειρά στο λειτουργικό βιβλίο της Εκκλησίας που λέγεται Απόστολος ή Πραξαπόστολος. Εκεί, στο Κυριακοδρόµιο και στο Εορτοδρόµιο ή Μηνολόγιο, είναι οι περικοπές που διαβάζονται κάθε χρόνο.
Όλα αυτά βέβαια είναι ζητήµατα Τυπικού και ίσως δεν έχουν θέση σ᾽ αυτές εδώ τις οµιλίες, τα αναφέροµε όµως, γιατί νοµίζοµε πώς δεν χάνουν, αν τα ακούνε οι χριστιανοί. Κέρδος το έχοµε πάντα, όταν ακούµε και µαθαίνουµε τι γίνεται στην Εκκλησία, που σε κάθε περίπτωση είναι µελετηµένο και καλά βαλµένο. Η Εκκλησία είναι σχολείο, στο οποίο όσοι θέλουν διδάσκονται και µαθαίνουν µαζί µε τα άλλα πειθαρχία και τάξη. Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι, που ό,τι ξέρουν το έµαθαν µέσα στην Εκκλησία, κι αυτοί είναι καλύτεροι από πολλούς άλλους, για να υπηρετήσουν πρόθυµα και πιστά στα έργα της Εκκλησίας. Δεν περιφρονούµε τις σπουδές και τις θεολογικές γνώσεις, µα πριν απ᾽ όλα δίνοµε αξία στον εκκλησιαστικό καταρτισµό και την λειτουργική πείρα των ιερωµένων.
Τώρα όµως το θέµα δεν είναι αυτό, αλλά το αποστολικό ανάγνωσµα στην θεία Λειτουργία. Δεν είναι λοιπόν χωρίς σηµασία ότι η ανάγνωση της αποστολικής περικοπής στην καθηµερινή λειτουργική πράξη ονοµάζεται γενικά «Ἀπόστολος». Αυτό είναι µια λεπτοµέρεια πολύ χαρακτηριστική, που θέλει να δείξει πως δεν διαβάζεται ένα ανώνυµο κείµενο, αλλά ο ίδιος ο Απόστολος που γράφει την επιστολή είναι παρών και οµιλεί στην λειτουργική σύναξη. Ο «Ἀπόστολος» δεν είναι το κείµενο, αλλά το ιερό πρόσωπο, που οµιλεί σε µας, καθώς το ακούµε σε κάθε περικοπή να µας προσφωνεί µε το «ἀδελφοί». Ελάχιστες και µετρηµένες είναι οι περικοπές, που δεν αρχίζουν µε το «ἀδελφοί», επειδή συµβαίνει αυτές οι περικοπές να είναι ιστορικές αφηγήσεις. Σε όλες τις άλλες προσωπικά οι Απόστολοι απευθύνονται στην σύναξη, για να µας διδάξουν και να µας νουθετήσουν.
Παύοντας η ψαλµωδία, ο λειτουργός µας καλεί να προσέξουµε. Σαν και να ακούγεται η σάλπιγγα, που δίνει παράγγελµα· «Πρόσχωµεν!», ας προσέξουµε. Ο αναγνώστης στην µέση του ναού, στραµµένος προς τον λαό, εκφωνεί δυο ψαλµικούς στίχους, που καθώς είπαµε, αντιπροσωπεύουν το ανάγνωσµα της Παλαιάς Διαθήκης. Ύστερα στον ίδιο τόνο πληροφορεί την σύναξη για την περικοπή που θα διαβάσει. «Πράξεων τῶν Ἀποστόλων τό ἀνάγνωσµα». Δηλαδή, αυτή η περικοπή που θα αναγνωσθεί τώρα είναι από τις Πράξεις των Αποστόλων. Με τον ίδιο τρόπο αναγγέλλει κάθε φορά τον Απόστολο και την Επιστολή· «Πρός Ρωµαίους ἐπιστολῆς Παύλου τό ἀνάγνωσµα». Δηλαδή, αυτό το ανάγνωσµα που θα ακούσουµε τώρα είναι από την προς Ρωµαίους επιστολή του αποστόλου Παύλου. Και ο λειτουργός από το ιερό βήµα ξαναφωνάζει το παράγγελµα, για να γίνει σιωπή· «Σοφία. Πρόσχωµεν!». Δηλαδή, αυτό που ακούµε τώρα είναι σοφία του Θεού· Ας προσέξουµε.
Με κίνδυνο να επαναλάβουµε όσα είπαµε στα περασµένα, θα θέλαµε εδώ να πούµε κάτι, σχετικά µε το «ύφος» ή µε τον τρόπο, που πρέπει να διαβάζεται ο Απόστολος. Πρώτα πρώτα δεν πρέπει, επειδή λέγεται ανάγνωσµα, ο Απόστολος να διαβάζεται µ᾽ έναν συνηθισµένο και πεζό τρόπο, όπως διαβάζοµε οποιοδήποτε άλλο κείµενο. Μα ούτε πάλι ο αναγνώστης να τραγουδάει τα θεόπνευστα λόγια. Η εµµελής απαγγελία, για την οποία είπαµε ή, όπως αλλιώς λέγεται, ο λογαοιδικός τρόπος της απαγγελίας είναι αρχαιότατος στην Εκκλησία και γνήσια Ελληνικός τρόπος. Ο αείµνηστος Παπαδιαµάντης γράφει κάπου ότι «διά τῆς ἐκκλησιαστικῆς µουσικῆς καί τοῦ λογαοιδικοῦ αυτῆς τρόπου κατέστησαν γνωριµώτερα εἰς τάς ἀκοάς τά λόγια τῶν θείων Ευαγγελίων, ὡς καί τοῦ ἀποστόλου». Και εξηγεί το πράγµα, ότι µε την παράταση των συλλαβών, καθώς γίνεται στην εµµελή απαγγελία, εντυπώνονται και µένουν στην ακοή τα ιερά κείµενα. Έπειτα οι ιερείς και οι ψάλτες δεν πρέπει να αφήνουν τον τυχόντα να λέει τον Απόστολο. Πολλές φορές µικρά παιδιά, που δεν ξέρουν ακόµα να διαβάσουν, αλλά και µεγάλοι, που δεν είναι ασκηµένοι, βγαίνουν για να πουν τον Απόστολο. Αυτό δεν είναι µόνο αταξία, αλλά και µεγάλη αµαρτία. Σε κάθε βιβλίο του Αποστόλου υπάρχει στην αρχή, αντί για πρόλογος, ένα κείµενο που επιγράφεται· «Εἴδησις πρός τόν ἀναγνώστην τοῦ Ἀποστόλου». Εκεί λοιπόν µαζί µε τα άλλα γράφονται τα εξής· «Ὁ δέ µέλλων ἀναγινώσκειν τόν ἀπόστολον, δηλαδή ὁ ἀναγνώστης, πρέπει νά εἶναι χειροθετηµένος καί ἐσφραγισµένος «ὑπό τοῦ ἱεράρχου εἰς τοῦτο τό λειτούργηµα». Όσοι µπαίνουν σε εκκλησιαστική διακονία παίρνουν τα διακονήµατα µε την σειρά· δεν µπορεί κανένας κληρικός να πάρει ένα βαθµό, αν δεν περάσει πρώτα από τον προηγούµενο. Κανένας δεν φτάνει να γίνει υποδιάκονος, διάκονος, πρεσβύτερος και επίσκοπος, αν µε χειροθεσία δεν περάσει πρώτα από το βαθµό του αναγνώστη. Χαρακτηριστικό είν᾽ εκείνο που λέει ο Γρηγόριος ο Θεολόγος, ότι ο Μέγας Βασίλειος ξεκίνησε από αναγνώστης· «τάς ἱεράς πρότερον ὑπαναγινώσκων τῷ λαῷ βίβλους, ὁ τούτων ἐξηγητής, καί ταύτην οὐκ ἀπαξιώσας τήν τάξιν τοῦ βήµατος». Δηλαδή, εκείνος που ήταν ο εξηγητής τῶν θείων Γραφών, πρώτα υπήρξε αναγνώστης και δεν περιφρόνησε τον κατώτερο αυτόν ιερατικό βαθµό.
Οι παλαιοί ερµηνευτές της θείας λειτουργίας εξηγούν τι φανερώνει η ανάγνωση του Αποστόλου στην ιερή σύναξη· «Δηλοῖ δέ ὁ Ἀπόστολος τήν τῶν Ἀποστόλων εἰς τά ἔθνη ἀποστολήν καί τό τοῦ Χριστοῦ κήρυγµα ἐν ὅλῳ τῷ Κόσµῳ». Γιατί καλά ότι οι Πράξεις και οι Επιστολές δεν λέγονται Ευαγγέλιο, αλλ᾽ όµως είναι κήρυγµα ευαγγελικό· Και οι Πράξεις και οι Επιστολές είναι µέσα σ᾽ αυτά που είπε ο Ιησούς Χριστός µετά την Ανάσταση στους Αποστόλους· «Πορευθέντες εἰς τόν κόσµον ἅπαντα κηρύξατε τό εὐαγγέλιον πάσῃ τῇ κτίσει»· πηγαίνετε σ᾽ ὅλο τον κόσµο και κηρύξτε παντού το Ευαγγέλιο. Και οι Πράξεις και οι Επιστολές είναι το χαροποιό µήνυµα και το κήρυγµα της σωτηρίας, δηλαδή Ευαγγέλιο. Άλλα ρωτάει Νικόλαος ο Καβάσιλας εξηγώντας την θεία Λειτουργία· «Τί οὖν, µή πρῶτον τό Εὐαγγέλιον;» γιατί στην θεία Λειτουργία δεν διαβάζεται πρώτα το Ευαγγέλιο; Και απαντά ο ίδιος· «Ὅτι τελειοτέρας ἐστί φανερώσεως σηµεῖον τά δι᾽ αὐτοῦ τοῦ Κυρίου ἤ τά διά τῶν ἀποστόλων λεγόµενα». Εκείνα που λέει ο ίδιος ο Κύριος είναι τελειότερη αποκάλυψη παρά εκείνα που λένε οι Απόστολοι. Και επειδή, καθώς είπαµε, η τελετουργία της θείας Λειτουργίας ακολουθεί µια κλιµακωτή και ανοδική πορεία, γι᾽ αυτό πηγαίνοντας από τα πιο χαµηλά στα ψηλότερα, διαβάζοµε λοιπόν στην θεία Λειτουργία πρώτα τον Απόστολο κι υστέρα το Ευαγγέλιο. Το Ευαγγέλιο είναι ο Βασιλέας Χριστός, και στις βασιλικές υποδοχές µπροστά πάνε οι αξιωµατούχοι κι ύστερα ο Βασιλέας. Μπροστά λοιπόν και τώρα οι Απόστολοι κι ύστερα ο Χριστός. Ο λειτουργός, ο διάκονος ή ο ιερέας, σαν ηχηρή σάλπιγγα δίνει το πρόσταγµα· «Πρόσχωµεν. Σοφία. Πρόσχωµεν!». Αµήν.
† Σ & Κ Δ
