Εἴη τό ὄνομα Κυρίου εὐλογημένον ἀπό τοῦ νῦν καί ἕως τοῦ αἰῶνος.

Ας είναι δοξασμένο το όνομα του Κυρίου από τώρα και για πάντα.

Στην εκκλησία όλα πρέπει να γίνονται µε τάξη και µε
αγάπη. Είναι παραγγελία του Αποστόλου στην πρώτη προς Κορινθίους επιστολή· «Πάντα εὐσχηµόνως καί κατά τάξιν γινέσθω», όλα να γίνονται όµορφα και τακτικά. Στην ίδια επιστολή γράφει· «Πάντα ὑµῶν ἐν αγάπῃ γινέσθω», όλα σας να γίνονται µε αγάπη. Και η Απόλυση λοιπόν τώρα της ιερής σύναξης γίνεται µε τάξη και µε αγάπη. Είδαµε στην προηγούµενη οµιλία τι λέει ο άγιος Χρυσόστοµος για κείνους που φεύγουν πριν το τέλος της ιερής τελετής και πριν προφτάσει ο λειτουργός να δώσει το σύνθηµα. Γιατί η ιερή σύναξη απολύεται µε ένα λειτουργικό σύνθηµα του ιερέα· «Ἀπολύεσθε ἐν εἰρήνῃ» ή «Πορεύεσθε ἐν εἰρήνῃ» ή «Ἐν εἰρήνῃ Χριστοῦ πορευθῶµεν» ή «Ἐν εἰρήνη προέλθετε». Όλ᾽ αυτά, που είναι λόγια τάξης και αγάπης, θα µπορούσαµε να τα αποδώσουµε στη γλώσσα µας· «Πηγαίνετε στο καλό» ή «Πηγαίνετε στην ευχή του Θεού».
Μετά την εκφώνηση «Ὅτι σύ εἶ ὁ ἁγιασµός ἡµῶν…», ο λειτουργός δίνει το σύνθηµα· «Ἐν εἰρήνῃ προέλθωµεν», ας πάµε µε ειρήνη. Αλλ᾽ ακόµα η σύναξη δεν διαλύεται. Ο λειτουργός κατεβαίνει από το ιερό Βήµα και διαβάζει στη µέση του ναού την οπισθάµβωνο ευχή. Λέγεται οπισθάµβωνος, γιατί διαβαζότανε πίσω από τον άµβωνα, που παλαιά ήταν στη µέση του ναού. Ενώ για τις άλλες ευχές της θείας Λειτουργίας υπάρχει διχογνωµία, αν πρέπει να διαβάζονται µυστικά ή φανερά, η οπισθάµβωνος ευχή διαβάζεται φανερά και στη µέση του ναού, για να ακούνε όλοι. Ο Καβάσιλας ερµηνεύει πώς αυτή η αλλαγή της θέσης του λειτουργού από το ιερό Βήµα στη µέση του ναού φανερώνει «την βαθµιαίαν κατάβασιν αὐτοῦ ἀπό τῆς µετά τοῦ Θεοῦ ὑψηλῆς συναντήσεως εἰς τήν τῶν ἀνθρώπων καί αὖθις ὁµιλίαν καί κοινωνίαν». Πρώτα ο ιερέας, µέσα στο ιερό Βήµα, κοντίτερα µε το Θεό· τώρα, έξω στη µέση του ναού, κοντίτερα µε τους ανθρώπους. Ο Θεόδωρος επίσκοπος Ανδίδων γράφει πώς η οπισθάµβωνος ευχή «οἰονεί σφραγίς ἐστι πάντων τῶν αἰτηµάτων καί ἀνακεφαλαίωσις τακτική, πρέπουσα τοῖς πρώτοις καί τιµιωτέροις έπιλόγοις»· η σφραγίδα και ανακεφαλαίωση όλων των αιτηµάτων, και ο επίλογος που ταιριάζει και πρέπει στη θεία Λειτουργία.
«Ὁ εὐλογῶν τούς εὐλογοῦντάς σε, Κύριε, καί ἁγιάζων τούς ἐπί σοί πεποιθότας, σῶσον τόν λαόν σου καί εὐλόγησον τήν κληρονοµίαν σου. Τό πλήρωµα τῆς Ἐκκλησίας σου φύλαξον ἁγίασον τούς ἀγαπῶντας τήν εὐπρέπειαν τοῦ οἴκου σου. Σύ αὐτούς ἀντιδόξασον τῇ θεϊκῇ σου δυνάµει, καί µή ἐγκαταλίπῃς ἡµᾶς τούς ἐλπίζοντας ἐπί σε. Εἰρήνην τῷ κόσµῳ σου δώρησαι, ταῖς Ἐκκλησίαις σου, τοῖς ἱερεῦσι, τῷ στρατῷ καί παντί τῷ λαῷ σου· ὅτι πᾶσα δόσις ἀγαθή καί πᾶν δώρηµα τέλειον ἄνωθέν ἐστι, καταβαῖνον ἐκ σοῦ τοῦ Πατρός τῶν φώτων, καί σοί τήν δόξαν καί εὐχαριστίαν καί προσκύνησιν ἀναπέµποµεν, τῷ Πατρί καί τῷ Υἱῷ καί τῷ Ἁγίῶ Πνεύµατι, νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων». Δεν µπορούµε, όπως θέλουµε και πρέπει, να άναπτύξουµε τα νοήµατα της ευχής, γι᾽ αυτό θα περιοριστούµε µόνο σε µια ελεύθερη µετάφραση.
Κύριε, εσύ που ευλογείς εκείνους που σε δοξάζουν και αγιάζεις εκείνους που πιστεύουν κι έχουν την εµπιστοσύνη τους σε σένα, σώσε το λαό σου και ευλόγησε την κληρονοµιά σου. Φύλαξε όλη την Εκκλησία σου· αγίασε εκείνους που αγαπούν την καλή κατάσταση και εµφάνιση του οίκου σου, που είναι ο κάθε ναός. Εσύ µε τη θεϊκή σου δύναµη να τους αντιδοξάσεις και να µην εγκατάλειψεις εµάς, που ελπίζοµε σε σένα. Δώρησε ειρήνη στις Εκκλησίες σου, στους ιερείς, στο στρατό και σ᾽ όλο το λαό σου, γιατί κάθε καλό χάρισµα και κάθε τέλειο δώρο είναι από ψηλά και κατεβαίνει από σένα τον Πατέρα των φώτων γι᾽ αυτό σε δοξάζοµε, σε ευχαριστούµε και σε προσκυνούµε, τον Πατέρα και τον Υιό και το Άγιο Πνεύµα, τώρα και πάντα και στους ατελεύτητους αιώνες. Πραγµατικά λοιπόν η οπισθάµβωνος ευχή είναι η ανακεφαλαίωση και η σφραγίδα στο τέλος της θείας Λειτουργίας.
Ο χορός κλείνει την ευχή του ιερέα µε το «Ἀµήν» και ψάλλει τρεις φορές, σαν το συντοµώτατο ύµνο, τα λόγια του Ιώβ· «Εἴη τό ὄνοµα Κυρίου εὐλογηµένον ἀπό τοῦ νῦν καί ἕως τοῦ αἰῶνος». Ο ιερέας µπαίνοντας στο ιερό Βήµα και πηγαίνοντας στην πρόθεση, όπου τώρα είναι αφηµένο το άγιο Ποτήριο, λέει χαµηλόφωνα την ευχή· «Τό πλήρωµα τοῦ νόµου καί τῶν προφητῶν αὐτός ὑπάρχων, Χριστέ ὁ Θεός ἡµῶν, ὁ πληρώσας πᾶσαν τήν πατρικήν οἰκονοµίαν, πλήρωσον χαρᾶς καί εὐφροσύνης τάς καρδίας ἡµῶν πάντοτε, νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀµήν». Χριστέ ο Θεός µας, εσύ που συµπλήρωσες το νόµο του Μωυσή και τους Προφήτες και εκτέλεσες όλη την οικονοµία του Πατέρα για τη σωτηρία του κόσµου, γέµισε από χαρά και ευφροσύνη τις καρδιές µας, τώρα και πάντα και στους ατελεύτητους αιώνες. Αµήν. Είναι η τέταρτη αυτή ευχή στη θεία Λειτουργία, που απευθύνεται προς τον Ιησού Χριστό.
Ο λειτουργός πλένει τα χέρια του στο νιπτήρα και βγαίνει να µοιράσει το αντίδωρο. Οι πιστοί δεν έφυγαν ακόµα και περιµένουν, «ἵνα λάβωσιν ἐκ τῶν χειρῶν τοῦ ἱερατεύσαντος τό καλούµενον ἀντίδωρον». Το αντίδωρο είναι η ευλογία αντί για το µεγάλο δώρο, που είναι η θεία Κοινωνία, και µοιράζεται σε όλους τους πιστούς, και µάλιστα σ᾽ εκείνους που δεν κοινώνησαν. Η προσφορά, από την οποία βγήκε ο Αµνός και συµβολίζει το παρθενικό σώµα της Παναγίας και οι άλλες προσφορές, από τις οποίες βγήκαν οι µερίδες της Θεοτόκου και των Αγίων, κόβονται και µοιράζονται στο λαό. Σ᾽ εκείνους που πρόσφεραν τα δώρα για τη θεία Λειτουργία είναι η αντιπροσφορά «πλήρης ἁγιωσύνης ἐκ τῶν Ἁγίων», από τα δώρα δηλαδή που προσφέρθηκαν στο Θεό. Ο άγιος Συµεών Θεσσαλονίκης λέει εδώ το εξής πολύ ψυχολογηµένο· «Ἐπεί δε καί δι᾽ αἰσθητῶν τινων ὡς σῶµα περικειµένους τόν ἁγιασµόν ἔδει λαβεῖν, διά τοῦ ἀντιδώρου γίνεται». Όλοι οι πιστοί αγιάζονται µε τη θεία ιερουργία, αλλά και αισθητότερα παίρνουν στο τέλος την ευλογία µε το αντίδωρο.
Όταν τελειώσει η διανοµή του αντιδώρου, ο λειτουργός λέει· «Εὐλογία Κυρίου καί ἔλεος ἔλθοι ἐφ᾽ ὑµᾶς, τῇ αὐτοῦ θείᾳ χάριτι καί φιλανθρωπίᾳ πάντοτε, νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων». Η ευλογία και το έλεος του Κυρίου είθε να είναι µε σας, µε τη χάρη και τη φιλανθρωπία του, τώρα και πάντα και στους ατελεύτητους αιώνες. Ο χορός απαντά «Ἀµήν», κι ο λειτουργός κάνει την Απόλυση. Η Απόλυση είναι µια δεύτερη και τελευταία ευχή µετά την όπισθάµβωνο, στην οποία η ιερή σύναξη επικαλείται το έλεος και τη σωτηρία του Ιησού Χριστού, µε τις πρεσβείες της υπεραγίας Θεοτόκου κι όλων των Αγίων. Θα λέγαµε πώς η Απόλυση είναι σαν µια πέµπτη ευχή στη θεία Λειτουργία, που απευθύνεται στον Ιησού Χριστό. «Δόξα σοι, ὁ Θεός, ἡ ἐλπίς ἡµῶν· δόξα σοι»· Δόξα σε σένα, Θεέ, που είσαι η ελπίδα µας· δόξα σε σένα. Όταν είναι Δεσποτική εορτή, προτάσσεται το χαρακτηριστικό της εορτής, κι όταν είναι Κυριακή το «Ὁ ἀναστάς ἐκ νεκρῶν», που είναι το χαρακτηριστικό της «Απόλυσης του Πάσχα. «Χριστός ὁ ἀληθινός Θεός ἡµῶν… ἐλεῆσαι καί σῶσαι ἡµᾶς, ὡς ἀγαθός καί φιλάνθρωπος καί ἐλεήµων Θεός». Ο Χριστός, που είναι ο αληθινός Θεός µας, είθε να µας ελεήσει και να µας σώσει, σαν Θεός καλός, φιλάνθρωπος και ελεήµονας, µε τις πρεσβείες της υπεραγίας Θεοτόκου, µε τη δύναµη του τιµίου Σταυρού, µε την προστασία των Αγγέλων, µε τις ικεσίες του Προδρόµου, των Αποστόλων, των Μαρτύρων, των Πατέρων και όλων των Αγίων. Και κλείνει όλη η ιερουργία µε το «Δι᾽ εὐχῶν τῶν ἁγίων Πατέρων ἡµῶν, Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ ὁ Θεός ἡµῶν, ἐλέησον καί σῶσον ἡµᾶς». Ένα τελευταίο «Ἀµήν» από το λαό, συνοδευόµενο µε το σηµείο του Σταυρού, επισφραγίζει και κλείνει όλη την ιερή τελετή της λειτουργικής σύναξης.
«Δόξα σοι, ὁ Θεός, ἡ ἐλπίς ἡµῶν δόξα σοι». Με την ίδια δοξολογία µε την οποία τελειώνει η θεία Λειτουργία, τελειώνουµε κι εµείς τη σηµερινή οµιλία. Είναι η τελευταία σε µια σειρά από πενηνταδύο οµιλίες, που έγιναν συνέχεια και χωρίς διακοπή όλη τη χρονιά. Τώρα, για όλους εµάς που κάθε φορά µετέχουµε στη λειτουργική σύναξη, ταιριάζουν να πούµε τα λόγια της Αποκάλυψης του Ιωάννη· «Μακάριοι οἱ εἰς τό δεῖπνον τοῦ γάµου τοῦ ἀρνίου κεκληµένοι». Κι εµείς ειδικά «οἱ ἱερατείαν λαχόντες»
αισθανόµαστε χρέος µας να επαναλάβουµε µε ευγνωµοσύνη τα λόγια του Ιώβ· «Εἴη τό ὄνοµα Κυρίου εὐλογηµένον ἀπό τοῦ νῦν καί ἕως τοῦ αἰῶνος». Αµήν.

† Σ & Κ Δ