Μελλόντων δέ τῶν θείων δώρων προτίθεσθαι, πρότερον ἀπονίπτεσθαι, πάντων ἐνώπιον ὁ ἀρχιερέας, δηλῶν αὐτοῦ τό καθαρόν περί τήν ἱερουργίαν καί ἄληπτον.
Όταν πρόκειται να προσκοµισθούν τα θεία δώρα, ο αρχιερέας πλένει πρώτα µπροστά σε όλους τα χέρια του, δείχνοντας έτσι πώς είναι καθαρός και ανεπίληπτος για να λειτουργήσει.
Θα συµπληρώσουµε σήµερα όσα είπαµε στην προηγούµενη οµιλία. Η πρόθεση ετοιµάζεται από τον ιερέα, είτε αν αυτή γίνεται στον Όρθρο είτε τώρα που ψάλλεται το Χερουβικό. Όταν λειτουργεί επίσκοπος, αυτός δεν έρχεται στην πρόθεση το πρωί, γιατί ακόµα δεν µπήκε επίσηµα στην σύναξη, αλλά ούτε και τώρα καθώς καθαρά φαίνεται στις παλαιές λειτουργικές φυλλάδες. Όπως είπαµε, όλη η ιεροτελεστία της πρόθεσης είναι προπαρασκευαστική στην θεία Λειτουργία και γίνεται από τον ιερέα, ο δε επίσκοπος ετοιµάζεται για να δεχθεί τα τίµια δώρα, προσκοµιζόµενα από τους ιερείς. Γι᾿ αυτή την ετοιµασία του επισκόπου θα µιλήσουµε σήµερα.
Μετά την ευχή του Χερουβικού, ο επίσκοπος θυµιά γύρω την αγία Τράπεζα, τις δεσποτικές εικόνες και όλο τον λαό. Σε οσα είπαµε στα προηγούµενα για το θυµίαµα, θα προσθέσουµε σήµερα τα εξής· Σε κάθε ξεχωριστή και επίσηµη στιγµή της θείας Λειτουργίας προσφέρεται θυµίαµα. Όταν µπαίνει στην σύναξη, ο επίσκοπος αµέσως προσφέρει θυµίαµα. Όταν ο χορός ψάλλει µεγαλόπρεπα το «Αλληλούια», πριν από την ανάγνωση του Ευαγγελίου, ο λειτουργός θυµιά. Όταν τώρα ψάλλεται ο Χερουβικός Ύµνος και ετοιµάζεται η Μεγάλη Είσοδος, για την οποία θα πούµε στην επόµενη οµιλία, πάλι προσφέρεται θυµίαµα. Κάθε φορά ένα αρωµάτισµα κι ένας πνευµατικός ευτρεπισµός του ιερού χώρου. Το θυµίαµα εδώ πρέπει να το δούµε και σαν συνέχεια της ακολουθίας της ιερής πρόθεσης. Ο ιερέας, όταν κάνει την πρόθεση στο τέλος θυµιά τα τίµια δώρα, έπειτα γύρω την αγία Τράπεζα κι ύστερα τις εικόνες και τον λαό. Η ιεροτελεστία αυτή του θυµιάµατος έχει µια βαθύτερη συµβολική σηµασία.
Στο προφητικό και ανερµήνευτο ακόµα βιβλίο της Καινής Διαθήκης, που είναι η Αποκάλυψη του Ιωάννη, διαβάζοµε το εξής σχετικά µε το θυµίαµα. «Καί ἄλλος ἄγγελος ἦλθε καί ἐστάθη ἐπί τοῦ θυσιαστηρίου ἔχων λιβανωτόν χρυσοῦν· καί ἐδόθη αὐτῷ θυµιάµατα πολλά, ἵνα δώσῃ ταῖς προσευχαῖς πάντων ἐπί τό θυσιαστήριον τό χρυσοῦν τό ἐνώπιον τοῦ θρόνου. Καί ἀνέβη ὁ καπνός τῶν θυµιαµάτων ταῖς προσευχαῖς τῶν ἁγίων ἐκ χειρός τοῦ ἀγγέλου ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ». Αν και δεν είναι καθόλου δύσκολο το ιερό κείµενο για να το καταλάβουµε, όµως ας το εξηγήσουµε στην γλώσσα µας. Τότε ήλθε άλλος άγγελος και στάθηκε στο θυσιαστήριο· και δόθηκε σ᾿ αυτόν πολύ θυµίαµα για να προσφέρει µε τις προσευχές όλων των αγίων επάνω στο χρυσό θυσιαστήριο, που ήταν µπροστά στον θρόνο του Θεού. Κι ανέβηκε ο καπνός από το θυµίαµα µε τις προσευχές όλων των αγίων από το χέρι του αγγέλου µπροστά στον Θεό.
Μέσα στην προφητική δράση του Ευαγγελιστή αυτό έγινε λίγο πριν από την µεγάλη στιγµή, που θα άρχιζαν µε την σειρά να σαλπίζουν οι επτά άγγελοι, που στέκονταν µπροστά στον Θεό. Τώρα στην θεία Λειτουργία το θυµίαµα προσφέρεται λίγο πριν από την Μεγάλη Είσοδο, προετοιµάζοντας την ιερή στιγµή, για την οποία θα πούµε στην επόµενη οµιλία. Καθώς ο χορός ψάλλει τον Χερουβικό ύµνο, ο λειτουργός θυµιά ρυθµικά στο χρόνο της ψαλµωδίας και σύννεφα ευωδιαστού καπνού γεµίζουν τον ναό. Και θυµάται κανείς εδώ τον λόγο του προφήτη Ιεζεκιήλ. «Καί εἶδον καί ἰδού πλήρης δόξης ὁ οἶκος Κυρίου». Ο λειτουργός, καθώς θυµιά τις εικόνες του Χριστού, της Παναγίας και όλων των Αγίων, το ίδιο θυµιά και τον κάθε πιστό που είναι η εικόνα του Θεού. Η µατιά του περνάει επάνω απ᾿ όλη την σύναξη κι είναι σαν να βλέπει τον καθέναν χωριστά, και προσφέρει το θυµίαµα σαν τον Άγγελο της Αποκάλυψης «ταῖς προσευχαῖς πάντων τῶν ἁγίων». Έτσι καθώς θυµιά ψηλά από την πύλη του ιερού Βήµατος, στην ίδια σειρά µε τις εικόνες του τέµπλου, σκεπασµένος µέσα στην οµίχλη του λιβανωτού, φαίνεται µπροστά στα µάτια των πιστών σαν τον Ιησού Χριστό µέσα στην φωτεινή νεφέλη της θείας Μεταµόρφωσης.
Αλλά κάτι µένει ακόµα στην ετοιµασία του αρχιερέα λειτουργού· να νίψει τα χέρια του. Στα λόγια του αγίου Συµεών Θεσσαλονίκης, πού βάλαµε στην αρχή της οµιλίας, είδαµε ότι ο αρχιερέας «νίπτεται πάντων ἐνώπιον», πλένει τα χέρια του µπροστά σε όλους. Η ιερή αυτή πράξη θέλει να δείξει ότι ο λειτουργός είναι καθαρός και ανεπίληπτος για να λειτουργήσει. Κι ακόµα «ὅτι δίχα ῥύπου παντός τῷ καθαρῷ προσέρχεσθαι δεῖ, ὡς δυνατόν ἀνθρώπῳ καί τοῖς αὐτοῦ µυστηρίοις τοῖς καθαρωτάτοις ἐξυπηρετεῖν»· ότι δηλαδή χωρίς καµµιά ηθική κηλίδα, όσο µπορεί ο άνθρωπος, πρέπει να πλησιάζει τον καθαρό Θεό και να υπηρετεί στα αγιώτατα µυστήρια. Για το νίψιµο των χεριών από τους ιερείς πάντα πριν από την θεία Λειτουργία, ένας άλλος βυζαντινός λέει πώς αυτό γίνεται και φανερώνει ότι πρέπει να πλησιάζουµε στην αγία Τράπεζα µε καθαρή την συνείδηση, τον νου και το λογισµό µας, που αυτά είναι τα χέρια της ψυχής, µε φόβο, µε πραότητα και µε επιείκεια.
Ο υποδιάκονος κρατώντας το «χερνιβόξεστον», δηλαδή µια µικρή λεκάνη, ρίχνει νερό για να πλύνει τα χέρια του ο αρχιερέας κι ο διάκονος διαβάζει µεγαλόφωνα όλο το δεύτερο µέρος του εικοσιπέντε ψαλµού· «Νίψοµαι ἐν ἀθῴοις τάς χεῖράς µου* καί κυκλώσω τό θυσιαστήριόν σου, Κύριε, τοῦ ἀκοῦσαί µε φωνῆς αἰνέσεώς σου* καί διηγήσασθαι πάντα τά θαυµάσια σου. Κύριε, ἠγάπησα εὐπρέπειαν οἶκου σου* καί τόπον σκηνώµατος δόξης σου. Μή συναπολέσῃς µετά ἀσεβῶν τήν ψυχήν µου*καί µετά ἀνδρῶν αἱµάτων τήν ζωήν µου, ὧν ἐν χερσίν αἱ ἀνοµίαι, ἡ δεξιά αὐτῶν ἐπλήσθῃ δώρων ἐγώ δέ ἐν ἀκακίᾳ µου ἐπορεύθην· λύτρωσαί µε, Κύριε, καί ἐλέησόν µε. Ὁ πούς µου ἔστη ἐν εὐθύτητί· ἐν ἐκκλησίαις εὐλογήσω σε, Κύριε». Το ιερό αυτό κείµενο είναι πολύ εύγλωττο, για να µας εξηγήσει την συµβολική πράξη του αρχιερέα ενώπιον όλης της σύναξης. Είναι κρίµα που δεν συνηθίζεται παντού να νίβεται φανερά όταν λειτουργεί ο αρχιερέας κι έτσι ο λαός χάνει µια πολύ κατανυκτική στιγµή της θείας Λειτουργίας.
Θα προσπαθήσουµε να εξηγήσουµε γλωσσικά τον ψαλµό, όσο µπορούµε πιο πιστά και πιο ποιητικά. Κύριε, πλένω τα χέρια µου µε αθωότητα και πατώ τον ιερό χώρο γύρω από την αγία σου Τράπεζα. Μέσα στην σύναξη της Εκκλησίας σε δοξολογεί η φωνή µου και διηγιέµαι όλα τα θαυµάσια έργα σου. Κύριε, αγάπησα την τάξη και την οµορφιά του σπιτιού σου και τον τόπο εδώ που µένει η δόξα σου. Φύλαξέ µε κι ας µην πάω κι εγώ µαζί µε τους ασεβείς κι ας µη χαθεί η ζωή µου µε όποιους, που τα χέρια τους είναι γεµάτα αίµατα, ανοµίες και δωροδοκίες. Λυπήσου µε και γλύτωσέ µε, γιατί εγώ πορεύτηκα στην ζωή µου µε ακακία· Κύριε, περπατώ στον ίσιο δρόµο κι είναι η χαρά µου να σε υµνώ µέσα εδώ στην σύναξη της Εκκλησίας. Θά ᾿λεγε κάποιος· πώς µπορεί να λέει αυτά για τον εαυτό του ο λειτουργός; Όµως δανείζεται τα λόγια του ψαλµού όχι για να βεβαιώσει την αγιωσύνη του και να καυχηθεί µέσα στην σύναξη της Εκκλησίας, αλλά ευχετικά λέει τα λόγια, βλέποντας τον εαυτό του µπροστά στην εικόνα του µεγάλου Αρχιερέα Ιησού Χριστού, τον οποίο ταπεινά και ανάξια πάντα υπηρετεί.
Μετά το νίψιµο των χεριών, ο αρχιερέας ζητάει συγχώρηση από τον λαό, κάνει µια ταπεινή υπόκλιση και λέει.· «Ἀδελφοί, συγχωρήσατέ µοι τῷ ἁµαρτωλῷ». Ύστερα ευλογεί τον λαό και ζητάει συγχώρηση από τον Θεό για όλους· «Τοῖς µισοῦσι καί τοῖς ἀγαπῶσιν ἡµᾶς συγχώρησον, Κύριε». Ο λειτουργικός λόγος εδώ, όπως πάντα, είναι γεµάτος µυσταγωγικό νόηµα, αρκεί µόνο να εκφέρεται και να ακούγεται µε ιεροτελεστική ευπρέπεια, για να έχει επίδραση σε κείνους µπροστά στους οποίους και για τους οποίους λέγεται. Η ευλογία και το σηµείο του Σταυρού απλώνεται επάνω σ᾿ όλο το εκκλησίασµα, κι ο κάθε πιστός κλίνει την κεφαλή του και δέχεται µε ευγνωµοσύνη τον δραστικό λόγο του λειτουργού. Πολλές φορές το είπαµε πώς δεν είναι θέατρο η Εκκλησία, έχει όµως µεγάλη σηµασία πώς στέκεται, πώς κινείται και πώς ανοίγει το στόµα του ο λειτουργός ιερέας. Η ιεροτελεστεία είναι µια ζωντανή πράξη µε αληθινό περιεχόµενο, µε απόλυτη δηλαδή ανταπόκριση σε ό,τι λέγεται και σε ό,τι συγχρόνως είναι και έργο. Κανένας λόγος της ιεροτελεστίας δεν είναι κενός και καµµία λέξη του λειτουργού ιερέα δεν πέφτει στον αέρα. Και καµµιά πράξη του δεν είναι απλώς ένα σχήµα, αλλά µια ζωντανή συµµετοχή στα τελούµενα. Και τώρα λοιπόν «ἀπονίπτεται πάντων ἐνώπιον ὁ ἀρχιερεύς, δηλῶν αὐτοῦ τό καθαρόν περί τήν ἱερουργίαν καί ἄληπτον». Αµήν.
† Σ & Κ Δ
