Ἐφ᾽ ἑκάστῳ δέ τούτων, ὧν ὁ διάκονος προσφωνεῖ… λεγέτω ὁ λαός Κύριε ἐλέησον καί πρό πάντων τά παιδία.

Σε κάθε µια από τις δεήσεις που κάνει ο διάκονος… ο λαός να λέει Κύριε έλέησον και προ πάντων τα παιδιά.

Εκκλησία είναι ο λαός του Θεού· και λαός του Θεού είναι µαζί και οι κληρικοί και οι λαϊκοί. Και την θεία Λειτουργία δεν την τελεί µόνος του ο ιερέας, αλλά όλη η Εκκλησία. Το είδαµε σε όσα είπαµε µε το «Ἀµήν», που είναι η απάντηση του λαού στην δοξολογική εκφώνηση του ιερέα, αρχίζοτας την θεία Λειτουργία. Δεν προφταίνει να πει ο ιερέας τις πρώτες λέξεις, κι αµέσως όλοι όσοι είναι µέσα στο ναό, µε µια φωνή σαν βροντή, απαντούν το «Ἀµήν», για να επιβεβαιώσουν τον λόγο. Και δεν προφταίνει ο διάκονος να πει την πρώτη δέηση κι αµέσως πάλι ο λαός απαντά «Κύριε ἐλέησον». Και συνέχεια ως το τέλος, σε όλες τις δεήσεις του λειτουργού, ο λαός απαντά µε τις δυό αυτές λέξεις «Κύριε ἐλέησον», που είναι η πιο συµπυκνωµένη προσευχή της Εκκλησίας.
Από την αρχαία Λειτουργία, που υπάρχει στις Διαταγές των Αποστόλων, παίρνουµε τα λόγια που βάλαµε στην αρχή της σηµερινής οµιλίας. Τα λόγια αυτά είναι µια µαρτυρία, για την συµµετοχή του λαού στην ιερή τελετή της θείας Λειτουργίας· από την αρχή µέχρι το τέλος είναι σαν και να γίνεται ένας διάλογος µεταξύ του ιερέα και του λαού. Αυτός ο διάλογος, όσο προχωρεί η θεία Λειτουργία, επιτείνεται και γίνεται ζω­ηρότερος, ώστε καθαρά να φαίνεται πώς δεν λειτουργεί µό­νος ο ιερέας. Για πολλούς λόγους, και µάλιστα για να µη γί­νεται αταξία, δεν ψάλλουν τώρα όλοι οι πιστοί που είναι µέ­σα στο ναό, αλλ᾽ αντιπροσωπεύονται από τους ψάλτες και τους αναγνώστες. Οι ψάλτες και οι αναγνώστες υπήρχαν και στην αρχαία εποχή, καθώς το βλέπουµε πάλι στις Διαταγές των Αποστόλων, όπου ο διάκονος εκφωνεί «Ὑπέρ ἀναγνωστῶν και ψαλτῶν… δεηθῶµεν», για τους αναγνώστες και τους ψάλτες ας παρακαλέσουµε.
Από το τελευταίο των Αποστολικών Διαταγών που ξεκινήσαμε, ότι δηλαδή τα µικρά παιδιά προ πάντων πρέπει να λένε το «Κύριε ἐλέησον», δείχνει καθαρά ποιο είναι το πνεύµα της θείας λατρείας της Εκκλησίας, ένα πνεύµα παιδικής απλότητας και αγνότητας. Και δείχνει ακόµα πόσο ζηµιώνεται όχι µόνο η λατρευτική ατµόσφαιρα του ναού, αλλά η ίδια η θεία λατρεία της Εκκλησίας µε την απουσία των παιδιών. Γιατί όσα λέγονται και γίνονται στην θεία Λειτουργία δεν έχουν διακοσµητική, αλλά ιεροτελεστική σηµασία. Είναι λόγια και πράξεις µε ουσιαστικό ιερό πε­ριεχόµενο και δύναµη. Η λατρεία της Εκκλησίας και µάλι­στα η θεία Λειτουργία δεν είναι µια απλή τελετή, αλλά ιε­ρουργία, ιερή δηλαδή πράξη και έργο. Για το «Κύριε ἐλέη­σον» από τα παιδιά ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστοµος λέει τα εξής. Επειδή εµείς οι µεγάλοι έχουµε τον έλεγχο µέσα µας πώς είµαστε αµαρτωλοί, γι᾽ αυτό «τά παιδία τοῦ δήµου προβάλλεται τον Θεόν ἐπί ἔλεον παρακαλοῦντα… ὥν τῆς ἁπλότητος τούς ζηλωτάς ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν µένει». Πραγµατικά ο Ιησούς Χριστός είπε ότι στα παιδιά και σ᾽ εκείνους που έχουν την απλότητα των παιδιών ανήκει η βα­σιλεία των ουρανών.
Μέσα στην Εκκλησία και το Ευαγγέλιο ξεχωριστή είναι η θέση του παιδιού. Πρέπει να πούµε ότι τα παι­διά, είναι οι άγγελοι της Εκκλησίας εδώ στη γη. Ο προ­αιώνιος Λόγος του Πατρός για την σωτηρία των ανθρώπων «ἐκ Πνεύµατος Ἁγίου… ἐγεννήθη παιδίον νέον». Υπήρξε η στοργική φροντίδα του Ιωσήφ και η κρυφή χαρά της Πανα­γίας Μητέρας του. Αγάπησε, πήρε απάνω του κι ευλόγησε τα µικρά παιδιά και τα πρόβαλε παράδειγµα στους µεγά­λους για την βασιλεία των ουρανών. Ύστερα η Εκκλησία ευλογεί τον γάµο κι εύχεται στους νυµφίους πολλά και καλά παιδιά. Από την νηπιακή τους ηλικία τα δέχεται στην µεγάλη οικογένεια των Αγίων. Τα βαπτίζει και τα κοινωνεί και µε ειδικές ιερές ευχές τα προσέχει στην ανάπτυξή τους και τα συνοδεύει, όταν πάνε στο σχολείο για να µάθουν γράµµατα. Κι ακόµα, αν ο Θεός τα πάρει από µικρά κοντά του, τα κη­δεύει µε ξεχωριστές και γεµάτες από στοργή ευχές. «Ὁ φυλάσσων τά νήπια, Κύριε… πρόσδεξαι ἐν εἰρήνη καί τοῦ δού­λου σου τήν ψυχήν…». Θα προτρέψουµε και θα παρακαλέσουµε τους γο­νείς να µην ξεχνάνε τα χρέη τους για τα παιδιά τους· όχι να τα προτρέπουν, αλλά να τα παίρνουν από το χέρι και να τα φέρνουν στην θεία Λειτουργία.
Το «Κύριε ἐλέησον», που αποκρίνεται ο λαός σε κάθε ιερατική δέηση. Ένας από τους καλύτερους εξηγητές της θείας Λειτουργίας γράφει για το «Κύριε έλέησον» τα εξής· «Τοῦτο γάρ ἐστί τό ποιοῦν τήν εὐχήν τοῖς εὐχοµένοις, τό µή θαρρεῖν ἑαυτοῖς περί τῶν ζητουµένων, ἀλλά παρά τῷ Θεῷ µόνῳ πιστεύειν εὑρήσειν αὐτά». Δηλαδή· γιατί αυτό είναι που δίνει αξία και δύναµη στην ευχή, να µην έχουµε εµπιστοσύνη στον εαυτό µας για κείνα που ζητούµε, αλλά να πιστεύουµε ότι θα βρούµε την εκπλήρωσή τους µόνο στον Θεό. Τα κηρύγµατά µας δεν έχουν σκοπό να µας µάθουν ούτε ονόµατα ούτε χρονολογίες· µπορούµε όµως να πούµε ότι αυτός ο εξηγητής της θείας Λειτουργίας, που θα επικαλε­σθούµε πολλές φορές την γνώµη του, είναι ο Νικόλαος Καβάσιλας από την Θεσσαλονίκη, που έζησε έναν αιώνα πριν από την άλωση της Κωνσταντινούπολης.
Αλλά να ακόµα και µια τελευταία εξήγηση του Νικολάου Καβάσιλα για το «Κύριε ἐλέησον». Σ᾽ όλη την Μεγάλη Συναπτή, αλλά και σ᾽ όλη την θεία Λειτουργία, «ο ιερέας καλεί τους πιστούς να δεηθούν για πολλά και διάφορα, αλλά οι πιστοί που είναι γύρω του µόνο να ελεηθούν εύχονται κι ένα µόνο λόγο λένε στο Θεό… Γιατί το να ζητάς το έλεος του Θεού, είναι σαν να ζητάς την βασιλεία του, που ο Χριστός υποσχέθηκε κι αυτήν να δώσει σ᾽ εκείνους που την ζητάνε, αλλά και όσα άλλα τους χρειάζονται. Γι᾽ αυτό λοιπόν οι πιστοί αρκούνται µόνο σ᾽ αυτή την δέηση, γιατί αυτή τα µπορεί όλα µαζί». Πραγµα­τικά ο Ιησούς Χριστός το κηρύττει καθαρά στο Ευαγγέλιο· «Ζητεῖτε πρῶτον τήν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ καί τήν δικαιοσύνην αὐτοῦ καί ταῦτα πάντα προστεθήσεται ὑµῖν». Να ζητάτε πρώτα την βασιλεία του Θεού και την δικαιοσύνη του κι όλα αυτά που σας χρειάζονται θα σας προστεθούν. Το έλε­ος του Θεού είναι η δύναµη της θείας βασιλείας. Έχοντας το θείο έλεος τα έχουµε όλα για την σωτηρία µας. Η θεία Λει­τουργία προς τα κει µας οδηγεί, προς την βασιλεία του Θεού. Είναι η ίδια η ευλογηµένη βασιλεία του Πατέρα και του Υιού και του Αγίου Πνεύµατος.
Τρία πράγµατα είναι και δείχνει το «Κύριε ἐλέησον» στην θεία Λειτουργία και σ᾽ όλη την λατρεία της Εκκλησίας. Ότι η ιερουργία γίνεται όχι µόνο από τον ιερέα, αλλά και από τον λαό µαζί του. Και ότι µε αυτές τις δυο λέξεις οµολογούµε πώς όσα µας χρειάζονται ουράνια και επίγεια αγαθά τα παίρνουµε δωρεά από τον Θεό. Και ότι γενικά για να σωθούµε έχουµε ανάγκη από το θείο έλεος· χωρίς το έλεος του Θεού δεν υπάρχει σωτηρία. Την µεγάλη απόσταση ανάµεσα στον Θεό και στον άνθρωπο τίποτε δεν την γεφυρώνει παρά µόνο το θείο έλεος. Μήτε τα έργα µας µήτε η αρετή µας µήτε οι προσευχές µας. Τίποτα άλλο δεν βάζει τον Θεό να µας σώσει, να κατεβαίνει από τον ουρανό ο Υιός, να γίνεται άνθρωπος, να σταυρώνεται, να πεθαίνει για να αναστηθεί, παρά µόνο το έλεός του. Η αγάπη που έχει για µας και η λύπη που αισθάνεται, όταν µας βλέπει να χανόµαστε. Γι᾽ αυτό η αδιάκοπη επίκληση στη θεία Λειτουργία µικρών και µεγάλων, η πιο σύντοµη δέηση, η πιο θερµή και δραστική προσευχή είναι το «Κύριε ἐλέησον». Μέσα σ᾽ αυτές τις δυο λέξεις εκφράζεται η αληθινή θέση µας απέναντι στον Θεό κι όλο το µυστήριο της σωτηρίας µας. Αµήν.
† Σ & Κ Δ