Το σημερινό αποστολικό ανάγνωσμα, από την Προς Τίτον επιστολή του Αποστόλου Παύλου, είναι μια σύντομη αλλά πολύ ουσιαστική παρακαταθήκη προς την Εκκλησία. Ο Παύλος, μέσα σε λίγες φράσεις, συνοψίζει θεμελιώδεις αρχές της χριστιανικής ζωής: την εν Χριστώ πίστη που γεννά καλά έργα, την αποφυγή ματαιολογίας και διχόνοιας, και την πνευματική διάκριση στις ανθρώπινες σχέσεις.
Ας δούμε πρώτα το κείμενο:
Τέκνον Τίτε, πιστὸς ὁ λόγος· καὶ περὶ τούτων βούλομαί σε διαβεβαιοῦσθαι, ἵνα φροντίζωσι καλῶν ἔργων προΐστασθαι οἱ πεπιστευκότες τῷ Θεῷ. ταῦτά ἐστι τὰ καλὰ καὶ ὠφέλιμα τοῖς ἀνθρώποις· μωρὰς δὲ ζητήσεις καὶ γενεαλογίας καὶ ἔρεις καὶ μάχας νομικὰς περιίστασο εἰσὶ γὰρ ἀνωφελεῖς καὶ μάταιοι. αἱρετικὸν ἄνθρωπον μετὰ μίαν καὶ δευτέραν νουθεσίαν παραιτοῦ, εἰδὼς ὅτι ἐξέστραπται ὁ τοιοῦτος καὶ ἁμαρτάνει ὢν αὐτοκατάκριτος. Ὅταν πέμψω ᾿Αρτεμᾶν πρός σε ἢ Τυχικόν, σπούδασον ἐλθεῖν πρός με εἰς Νικόπολιν· ἐκεῖ γὰρ κέκρικα παραχειμάσαι. Ζηνᾶν τὸν νομικὸν καὶ ᾿Απολλὼ σπουδαίως πρόπεμψον, ἵνα μηδὲν αὐτοῖς λείπῃ. μανθανέτωσαν δὲ καὶ οἱ ἡμέτεροι καλῶν ἔργων προΐστασθαι εἰς τὰς ἀναγκαίας χρείας, ἵνα μὴ ὦσιν ἄκαρποι. ᾿Ασπάζονταί σε οἱ μετ᾿ ἐμοῦ πάντες. ἄσπασαι τοὺς φιλοῦντας ἡμᾶς ἐν πίστει. ῾Η χάρις μετὰ πάντων ὑμῶν· ἀμήν.
Και σε μετάφραση:
Πιστός είναι αυτός ο λόγος. και γι’ αυτά θέλω να διαβεβαιώνεις, για να φροντίζουν να προΐστανται σε καλά έργα εκείνοι που έχουν πιστέψει στο Θεό. Αυτά είναι καλά και ωφέλιμα στους ανθρώπους. Ενώ τις μωρές συζητήσεις και γενεαλογίες και έριδες και μάχες για το μωσαϊκό νόμο να τις αποφεύγεις, γιατί είναι ανωφελείς και μάταιες. Αιρετικό άνθρωπο μετά την πρώτη και τη δεύτερη νουθεσία παράτα τον. Να ξέρεις ότι έχει διαστραφεί τέτοιου είδους άνθρωπος και αμαρτάνει ενώ είναι αυτοκατάκριτος. Όταν θα στείλω τον Αρτεμά προς εσένα ή τον Τυχικό, φρόντισε να έρθεις προς εμένα στη Νικόπολη, γιατί εκεί έχω αποφασίσει να παραχειμάσω. Το Ζηνά το νομικό και τον Απολλώ πρόπεμψέ τους εφοδιάζοντάς τους επιμελώς, για να μην τους λείπει τίποτα. Ας μαθαίνουν επίσης και οι δικοί μας να προΐστανται σε καλά έργα στις απαραίτητες ανάγκες, για να μην είναι άκαρποι. Σε χαιρετούν όλοι όσοι είναι μαζί μου. Χαιρέτησε αυτούς που μας αγαπούν και είναι στην πίστη. Η χάρη ας είναι μαζί με όλους σας.
Ο Παύλος ξεκινά λέγοντας: «Πιστός είναι αυτός ο λόγος. Και γι’ αυτά θέλω να διαβεβαιώνεις». Ο λόγος του Θεού είναι αληθινός, σταθερός, αξιόπιστος. Αλλά η αλήθεια του λόγου δεν περιορίζεται στη θεωρία· μεταμορφώνει τον άνθρωπο και εκφράζεται στην πράξη. Γι’ αυτό ο Απόστολος επιμένει: «να φροντίζουν να προΐστανται σε καλά έργα εκείνοι που έχουν πιστέψει στον Θεό».
Η πίστη δεν είναι μόνο ομολογία, ούτε μόνο εσωτερική βεβαιότητα. Είναι ζωντανή σχέση με τον Θεό που αποκαλύπτεται μέσα από έργα αγάπης, φροντίδας, θυσίας, προσφοράς. Ένας πιστός που δεν δρα, που δεν αγαπά έμπρακτα, που δεν βοηθά τον συνάνθρωπο στις ανάγκες του, μοιάζει με δέντρο άκαρπο. Η γνήσια πίστη, λέει αλλού ο Παύλος, είναι «πίστις δι’ ἀγάπης ἐνεργουμένη» (Γαλ. 5,6). Δεν σώζουν τα έργα από μόνα τους, αλλά η αληθινή πίστη δεν μπορεί να μείνει χωρίς έργα.
Αυτό είναι και το πνευματικό στοίχημα του κάθε χριστιανού: να κάνει την πίστη του καρποφόρα, να μην είναι αδρανής και αδιάφορος. Όπως λέει και παρακάτω: «Ας μαθαίνουν και οι δικοί μας να προΐστανται σε καλά έργα στις απαραίτητες ανάγκες, για να μην είναι άκαρποι». Η πίστη χωρίς καρπούς είναι νεκρή· η αγάπη που δεν εκφράζεται γίνεται ψευδής· η Εκκλησία που δεν διακονεί τον κόσμο χάνει το αλάτι της.
Ο Παύλος, με ποιμαντική σοφία, προειδοποιεί τον Τίτο για έναν μεγάλο κίνδυνο: τις μωρές συζητήσεις, τις γενεαλογίες, τις έριδες, τις μάχες για τον Μωσαϊκό Νόμο. Αυτές τις χαρακτηρίζει ως ανωφελείς και μάταιες. Γιατί;
Γιατί ορισμένοι χριστιανοί της εποχής – και δυστυχώς όχι μόνο τότε – ασχολούνταν υπερβολικά με λεπτομέρειες, θεωρίες, νομικισμούς, φιλονικίες. Η συζήτηση για χάρη της συζήτησης, οι ιδεολογικές συγκρούσεις, οι διαρκείς ερμηνείες και αντιρρήσεις δεν βοηθούν στη σωτηρία. Αντίθετα, διχάζουν, εξαντλούν και φθείρουν την πνευματική ζωή.
Και σήμερα, πολλές φορές, βλέπουμε την ίδια παγίδα: να χαθεί ο πυρήνας του Ευαγγελίου, που είναι η σωτηρία, η μετάνοια, η αγάπη και η ενότητα, πίσω από ανούσιες και διχαστικές συζητήσεις. Ο Απόστολος δεν αρνείται τη θεολογία ή την εμβάθυνση· αλλά τονίζει την ανάγκη να ζούμε το Ευαγγέλιο και όχι μόνο να το αναλύουμε.
Ένα ιδιαίτερα σοβαρό σημείο στην περικοπή είναι η οδηγία του Παύλου για τον αιρετικό άνθρωπο: «μετά την πρώτη και δεύτερη νουθεσία, παράτα τον». Η Εκκλησία είναι χώρος συγχώρεσης και υπομονής. Όμως, όταν κάποιος, παρά τις νουθεσίες και τη διδασκαλία, επιμένει στη διαστρέβλωση της αλήθειας και προκαλεί διχόνοια, τότε πρέπει να διακόπτεται η σχέση. Όχι από μίσος, αλλά για να προστατευθεί το σώμα της Εκκλησίας και η ενότητα των πιστών.
Ο Παύλος τον χαρακτηρίζει «αυτοκατάκριτο». Δεν τον καταδικάζει ο Θεός – καταδικάζεται μόνος του, από την εμμονή του στο ψέμα. Εδώ χρειάζεται διάκριση: δεν απορρίπτουμε τον άνθρωπο για μια διαφορετική γνώμη, αλλά για συνειδητή διαστρέβλωση της πίστης και πνευματική αδιαλλαξία. Η αγάπη προς όλους δεν σημαίνει αποδοχή όλων των διδασκαλιών· η αλήθεια χρειάζεται προστασία.
Η περικοπή τελειώνει με έναν προσωπικό, αλλά και εκκλησιαστικό τόνο: αναφορές σε πρόσωπα, συστάσεις για αποστολή, και χαιρετισμούς. Δεν είναι τυπική επιστολογραφία, αλλά αποκαλύπτει την πνευματική ενότητα και συνεργασία των πρώτων χριστιανών. Ο Παύλος δεν πορεύεται μόνος· εργάζεται με άλλους, σέβεται τις ανάγκες τους, τους ενισχύει.
Η τελευταία φράση του είναι ευχή και προσευχή: «Η χάρη ας είναι μαζί με όλους σας». Γιατί χωρίς τη χάρη του Θεού, ούτε η πίστη, ούτε τα έργα, ούτε η διδασκαλία, ούτε η ενότητα μπορούν να διατηρηθούν. Η χάρη του Χριστού είναι η πνοή της Εκκλησίας, η δύναμη που μας ενώνει και μας ανακαινίζει.
Ας κρατήσουμε στην καρδιά μας το μήνυμα αυτής της περικοπής: να είμαστε πιστοί στον λόγο του Θεού, δραστήριοι στα καλά έργα, μακριά από διχαστικές ματαιολογίες, και σοφοί στις σχέσεις μας με όσους απομακρύνονται από την αλήθεια. Ας προσευχόμαστε πάντοτε η χάρη του Κυρίου Ιησού Χριστού να είναι μαζί μας και να μας ενισχύει στον δρόμο της αγάπης και της αλήθειας. Αμήν.
