Ἔτι καί ἔτι ἐν εἰρήνη, τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν.

Πάλι και πάλι μέ είρήνη, ας παρακαλέσουμε τόν Κύριο.

Το δεύτερο Αντίφωνο αρχίζει μέ τήν Μικρά Συναπτή. Η
Μικρά Συναπτή, που την ακούμε πολλές φορές στην
θεία Λειτουργία, σε αντίθεση με την Μεγάλη Συναπτή, είναι μια προτροπή του διακόνου ή του ιερέα, που αρχίζει
με το «Ἔτι καί ἔτι ἐν εἰρήνη, τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν». Έπειτα
επαναλαμβάνονται η τελευταία δέηση και η ακρoτελεύτια
προτροπή της Μεγάλης Συναπτής· «Ἀντιλαβοῦ, σῶσον,
ἐλέησον…» και «Τῆς Παναγίας, ἀχράντου…». Για την δέηση
αυτή και για την προτροπή είπαμε στα προηγούμενα, αλλά
εκείνο που θέλουμε να τονίσουμε και σήμερα είναι η ξεχωριστή
σημασία τους, για την οποία πολλές φορές λέγονται στην
θεία Λειτουργία. Ο λειτουργός ιερέας συχνά πυκνά καλεί την
σύναξη να προσευχηθούν στον Κύριο και κάθε φορά ζητάει
σε ενίσχυση την πρεσβεία των Αγίων, ανάμεσα στους οποίους
πρώτη είναι η Υπεραγία Θεοτόκος.
Υστερ ̓ από την Μικρά Συναπτή ο ιερέας λέει την ευχή του δευτέρου Αντιφώνου. «Κύριε ὁ Θεός ἡμῶν, σῶσον τόν
λαόν σου καί εὐλόγησον τήν κληρονομίαν σου· τό πλήρωμα
τῆς Ἐκκλησίας σου φύλαξον ἁγίασον τούς ἀγαπῶντας τήν
εὐπρέπειαν τοῦ οἴκου σου· σύ αὐτούς ἀντιδόξασον τῇ θεϊκῇ
σου δυνάμει καί μή ἐγκαταλίπῃς ἡμᾶς τούς ἐλπίζοντας ἐπί σέ».
Κύριε Θεέ μας, σώσε τον λαό σου και ευλόγησε τα παιδιά σου·
φύλαξε όλη την Εκκλησία σου· αγίασε αυτούς που αγαπάνε
την νοικοκυροσύνη του σπιτιού σου· εσύ σε ανταπόδοση
δόξασέ τους με την θεϊκή σου δύναμη και μην αφήσεις εμάς
που ελπίζομε σε σένα. Το βλέπει ο καθένας πώς, όσο κι αν
προσπαθούμε να μεταφράσουμε πιστά κι όσο μπορούμε πιο
όμορφα τα λόγια της ευχής, δεν κατορθώνουμε να φτάσουμε
την τέλεια μορφή και την ιερότητα του λειτουργικού λόγου.
Όχι πώς και η λεγόμενη δημοτική δεν είναι γλώσσα μας, μα
εδώ συμβαίνει ό,τι με τα ιερά άμφια· καθώς δεν δεχόμαστε να
λειτουργήσουμε με την καθημερινή μας αμφίεση, έτσι και δεν
το βλέπομε πρεπούμενο να προσευχηθούμε στην γλώσσα του
σπιτιού και της δουλειάς μας.
Εδώ κινδυνεύουμε να πέσουμε σε μακρές συζητήσεις και λογομαχίες, που με κανέναν τρόπο δεν το επιθυμούμε. Ας
παραδεχθούμε λοιπόν πώς η δημοτική είναι αδούλευτη ακόμα
για να υπηρετήσει σε τόσο αληθινά ιερό σκοπό. Όχι μόνο ο
λειτουργικός λόγος, μα γενικά η γλώσσα της Ορθοδοξίας είναι
«ἔπος ἱεροπρεπές», και τέλος πάντων δεν είναι λίγο και χωρίς
άλλη σημασία ότι μερικά πράγματα στην ζωή τα καθιέρωσε ο
χρόνος. Πόσο χαμηλά ξεπέφτει η προσευχή και η λατρεία με
τις πρόχειρες λέξεις και με τους πεζούς τρόπους έκφρασης,
το βλέπουμε στις λεγόμενες αυτοσχέδιες προσευχές. Κατά
προτεσταντικό τρόπο σηκώνεται ο καθένας και λέει κάποια
λόγια τάχα πώς κάνει προσευχή, κι αν είναι κάποιος εκεί με
λίγο μυαλό και σοβαρότητα κρατιέται για να μη γελάσει. Κι
όμως έχει η Εκκλησία για κάθε περίσταση μικρές και εύληπτες
προσευχές, που μπορούν και πρέπει να τις ξέρουν, όλοι όσοι
αισθάνονται την ανάγκη να προσευχηθούν κι όταν κάθονται
και σηκώνονται από το τραπέζι κι όταν πλαγιάζουν το βράδυ
και ξυπνούν το πρωί. Δεν είναι μικρό πράγμα να μάθεις και
να θέλεις να προσεύχεσαι όπως προσεύχεται η Εκκλησία.
Τα πεζολογήματα των αυτοσχέδιων προσευχών δεν είναι
προσευχή της Εκκλησίας, γιατί εκτός από την γλώσσα, που
επιτέλους είναι το ένδυμα, αλλά η προσευχή της Εκκλησίας
έχει ένα καθαρά αγιογραφικό περιεχόμενο. Και οι ευχές και οι
ύμνοι της θείας λατρείας όχι μόνο την έμπνευσή τους έχουν
στη θεία Γραφή, αλλά και στην έκφρασή τους μεταχειρίζονται
τον αγιογραφικό λόγο. Αν ήταν τρόπος στις ομιλίες μας
αυτές να παραπέμπουμε στη θεία Γραφή, θα βλέπαμε πώς
ή παραπάνω ευχή, αλλά και όλες οι ευχές, είναι νοήματα και
λέξεις της θείας Γραφής και μάλιστα των ψαλμών. Οι ψαλμοί
και η γλώσσα και ο λόγος των ψαλμών είναι η αστείρευτη
πηγή, από την οποία αντλούν το Ευχολόγιο και το Υμνολόγιο
της Εκκλησίας.
Μετά την ευχή όπως πάντα, σε επισφράγιση του λόγου έρχεται η εκφώνηση. «Ὅτι σόν τό κράτος καί σοῦ ἐστίν ἡ
βασιλεία καί η δύναμις καί ἡ δόξα, τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱού
καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰῶνας
τῶν αιώνων». Γιατί εσύ έχεις την εξουσία και δική σου είναι
η βασιλεία και η δύναμη και η δόξα, του Πατέρα και του
Υιού και του Αγίου Πνεύματος, τώρα και πάντα και στους
ατελεύτητους αιώνες. Οι χοροί των ψαλτών επιβεβαιώνουν
τον λόγο του ιερέα με το «Ἀμήν» κι αρχίζουν να ψάλλουν
το δεύτερο Αντίφωνο. Το δεύτερο Αντίφωνο άλλο είναι τις
Κυριακές, άλλο τις Δεσποτικές και τις Θεομητορικές εορτές
κι άλλο τις εορτές των Αγίων. Στον τύπο του βέβαια είναι
πάντα το ίδιο, τρεις ή τέσσερις ψαλμικοί στίχοι και το εφύμνιο.
Το εφύμνιο, που ακούμε κάθε Κυριακή, είναι «Σῶσον ἡμᾶς,
Υἱέ Θεοῦ, ὁ ἀναστάς ἐκ νεκρῶν, ψάλλοντάς σοι ἀλληλούϊα».
Σώσε μας, Υιέ του Θεού, που αναστήθηκες από τους νεκρούς,
εμάς που σου ψάλλουμε αλληλούια. Το ίδιο σχεδόν ακούμε και
στις εορτές των Αγίων «Σῶσον Ἡμᾶς, Υἱέ Θεοῦ, ὁ ἐν Ἁγίοις
θαυμαστός, ψάλλοντάς σοι ἀλληλούϊα». Σώσε μας, Υιέ του
Θεού, που σε θαυμάζουμε στους βίους και τα έργα των Αγίων,
εμάς που σου ψάλλομε αλληλούια. Το αλληλούια είναι φράση
εβραϊκή,που θα πη «αἰνεῖτε τόν Κύριον».
Στο τέλος του Αντιφώνου ψάλλεται η μικρή δοξολογία στην Αγία Τριάδα, «Δόξα Πατρί καί Υἱῷ καί Ἁγίῳ Πνεύματι…», και
ο ύμνος του αυτοκράτορα Ιουστινιανού· «Ὁ μονογενής Υἱός…».
Ο αυτοκράτορας εσύνθεσε το τροπάριο για να ψάλλεται στον
μεγάλο ναό που έχτισε και τον αφιέρωσε στην Σοφία του Θεού,
δηλαδή στον Ιησού Χριστό. «Σώσε μας, Χριστέ ο Θεός μας, εσύ
πού είσαι αθάνατος και καταδέχτηκες για την σωτηρία μας να
σαρκωθείς από την αγία Θεοτόκο και αειπάρθενο Μαρία και
να γίνεις άνθρωπος, χωρίς να πάψεις να είσαι Θεός, που σαν
άνθρωπος σταυρώθηκες και νίκησες τον θάνατο, εσύ που είσαι
ο ένας της Αγίας Τριάδος και δοξάζεσαι μαζί με τον Πατέρα και
το Άγιο Πνεύμα». Αυτό το τροπάριο, έτσι καθώς το βλέπομε
και στην μετάφρασή του, είναι ένας χριστολογικός ύμνος, που
επαναλαμβάνει σχεδόν τα έξι σχετικά άρθρα στο Σύμβολο της
πίστεως. Θα πρέπει να προσέξουμε πώς και τα δύο, αλλά
το δεύτερο Αντίφωνο περισσότερο, αναφέρονται στον Ιησού
Χριστό. Όσο προχωρεί η ιερή ακολουθία, τόσο περισσότερο
γίνεται αισθητή η παρουσία του Ιησού Χριστού, στο όνομα του
οποίου γίνεται η σύναξη της Εκκλησίας.
Στο Ευαγγέλιο ο Ιησούς Χριστός είπε ότι «οὗ εἰσι δύο ἤ τρεῖς συνηγμένοι εἰς τό ἐμόν ὄνομα ἐκεῖ εἰμί ἐν μέσῳ αὐτῶν».
Κι ακόμα διαβεβαίωσε τους μαθητές μετά την Ανάσταση και
είπε «ἰδού ἐγώ μεθ ̓ ὑμῶν εἰμι πάσας τάς ἡμέρας ἕως τῆς
συντελείας τοῦ αἰῶνος». Είναι λοιπόν αλήθεια πώς ο Ιησούς
Χριστός είναι μαζί μας στην Εκκλησία, και πουθενά αλλού δεν
τον βρίσκομε και δεν τον συναντάμε παρά στην λειτουργική
μας σύναξη. Η εκκλησιαστική λατρεία, η λειτουργική σύναξη
είναι η συγκεκριμένη ομολογία της πίστεως, η εκκλησιαστική
ενσάρκωση του Χριστού. Όταν τώρα ψάλλουμε «Σῶσον ἡμᾶς,
Υἱέ Θεοῦ…» καί «Ὁ μονογενής Υἱός…», δεν είναι το ίδιο σαν
όταν προσευχόμαστε μόνοι μας ή μελετάμε στο σπουδαστήριο
το μυστήριο της θείας οικονομίας, αλλά αντικρύζουμε πρόσωπο
προς πρόσωπο εκείνον, προς τον οποίο προσευχόμαστε, και
αισθανόμαστε ζωντανή την παρουσία του.
Για τα Αντίφωνα, που είναι οι πρώτοι ψαλμοί και ύμνοι στην αρχή της θείας Λειτουργίας, θα μπορούσαμε να πούμε
πολλά· και για το πρώτο και για το δεύτερο και για το τρίτο,
για το οποίο θα μιλήσουμε στην επόμενη ομιλία. Μα, καθώς
το είπαμε κάπου στα προηγούμενα, δεν θέλομε να διδάξουμε
ιστορία της θείας λατρείας. Το πώς κάποια πράγματα στην θεία
Λειτουργία πήραν μια ορισμένη μορφή κι έφτασαν να γίνονται
όπως τα βλέπουμε και τα ξέρουμε, δεν ενδιαφέρει παρά μόνο
τους ειδικούς,για να τα μελετούν και να τα εξετάζουν. Εμάς
τους άλλους μας ενδιαφέρει αυτό που γίνεται τώρα, που
δεν είναι βέβαια κάτι αυθαίρετο κι έξω από την λειτουργική
παράδοση της Εκκλησίας. Αυτό ίσως δεν κατάλαβαν πολλοί
από τους δικούς μας, που όταν πρόκειται για την τάξη και την
διοίκηση της Εκκλησίας φωνάζουν να ξαναγυρίσουμε σώνει και
καλά σε ό,τι γινότανε στην εποχή των αγίων Αποστόλων. Είναι
κι αυτή μια προτεσταντική αντίληψη, που αγνοεί την ζωή και
την παράδοση της Εκκλησίας πολλών αιώνων. Η Εκκλησία
είναι συντηρητικός οργανισμός, αλλά όχι αναποδισμός και
οπισθοδρομική πορεία. Πιστεύουμε πώς θα μας δοθεί στα
επόμενα η ευκαιρία να πούμε περισσότερα επάνω σ ̓ αυτό το
θέμα, που στην ουσία του είναι αυτό που ονομάζουμε παράδοση
της Εκκλησίας. Η παράδοση είναι από τα πιο δύσκολα, για να
μιλήσουμε γι ̓ αυτό. Αλλά τώρα ας κλείσουμε την ομιλία με τα
πρώτα λόγια της Μικράς Συναπτής, με τα οποία καί αρχίσαμε·
«Ἔτι καί ἔτι ἐν εἰρήνη, τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν…». Αμήν.

† Σ & Κ Δ