Ἔτι προσφέρομέν σοι τήν λογικήν ταύτην καί ἀναίμακτον
λατρείαν, καί παρακαλοῦμέν σε καί δεόμεθα καί ἱκετεύομεν·
κατάπεμψον τό Πνεῦμά σου τό Ἅγιον ἐφ ̓ ἡμᾶς
Σου προσφέρομε ακόμα αυτή τη λογική και αναίμακτη λατρεία,
και σε παρακαλούμε και δεόμαστε και ικετεύουμε· στείλε από
ψηλά το Άγιο Πνεύμα σου επάνω σ ̓ εμάς κι επάνω σ ̓ αυτά εδώ τα δώρα.
ΗΠεντηκοστή είναι µια γενική σύναξη των µαθητών του
Ιησού Χριστού «ὁµοθυµαδόν ἐπί τό αὐτό». Τότε ήλθε το Άγιο Πνεύµα κι από τότε για πάντα µένει στην Εκκλησία. Είναι ο «ἄλλος παράκλητος», που συνεχίζει το έργο του Υιού και «ὅλον συγκροτεῖ τόν θεσµόν τῆς Ἐκκλησίας». Όταν ο Ιησούς Χριστός, ιερέας και θύµα, ετέλεσε την πρώτη θεία Λειτουργία, έλεγε στους µαθητές· «τοῦτό µού ἐστι τό σῶµα… τοῦτο ἐστι τό αἷµά µου…». Τώρα η εκκλησιαστική λειτουργική σύναξη επαναλαµβάνει διηγηµατικά τα θεία λόγια κι υστέρα ζητάει από το Θεό Πατέρα να καταπέµψει το Άγιο Πνεύµα, για να καθαγιάσει τα δώρα της θυσίας. Μετά τον µυστικό δείπνο, η πρώτη Λειτουργία της Εκκλησίας έγινε την ηµέρα της Πεντηκοστής, όπου ήλθε το Άγιο Πνεύµα. Από τότε η Λειτουργία του µυστικού δείπνου συνεχίζεται σε κάθε σύναξη των πιστών «ὁµοθυµαδόν ἐπί τό αὐτό».
Η ευχή της αναφοράς συνεχίζεται. Όλο και πιο πολύ ανε βαίνοντας σαν τον Μωϋσή, κι αφήνοντας τον εαυτό του να σκεπάζεται µέσα στο θείο γνόφο του µυστηρίου, ο λειτουργός ιερέας λέει· «Μεµνηµένοι τοίνυν τῆς σωτηρίου ταύτης ἐντολῆς, καί πάντων τῶν ὑπέρ ἡµῶν γεγενηµένων, τοῦ σταυροῦ, τοῦ τάφου, τῆς τριηµέρου ἀναστάσεως, τῆς εἰς οὐρανούς ἀναβάσεως, τῆς ἐκ δεξιῶν καθέδρας, τῆς δευτέρας καί ἐνδόξου πάλιν παρουσίας…». Με την ανάµνηση λοιπόν αυτής της σωτήριας εντολής και όλων όσα έγιναν για µας, που είναι ο σταυρός, ο τάφος, η τριήµερη ανάσταση, η ανάληψη στους ουρανούς, η καθέδρα στα δεξιά του Πατέρα, η δεύτερη και ένδοξη πάλι παρουσία… Η θεία Λειτουργία είναι η ανάµνηση όλου του µυστηρίου της θείας οικονοµίας για τη σωτηρία του κόσµου, που κορυφώνεται στο θάνατο του Υιού, στην ανάσταση και στην ανάληψη, µε την προσδοκία της δεύτερης και ένδοξης παρουσίας του Χριστού.
Αλλά ο λόγος της ευχής, καθώς θα πρέπει να το προσέξαµε, µένει ανανταπόδοτος. Ο λειτουργός λοιπόν συνεχίζει την ανάγνωση σε υψηλότερο τώρα τόνο· «Τά σά ἐκ τῶν σῶν σοί προσφέροµεν κατά πάντα καί διά πάντα». Σε κάθε καιρό και για όλες τις ευεργεσίες, σου προσφέρουµε αυτά τα δώρα, που είναι δικά σου από εκείνα που µας δίνεις εσύ. Τα δώρα για τη θεία Λειτουργία είναι αναφορά και προσφορά του ανθρώπου και όλης της κτίσεως προς το Θεό· η κτίση, που είναι δηµιουργία του Θεού, προσφέρεται στο δηµιουργό της και πάλι δίνεται από το Θεό στον άνθρωπο, θεία χάρη και δωρεά, για την πνευµατική του ζωή. Η θεία Λειτουργία είναι η αποκατάσταση του ανθρώπου και της κτίσεως, που έπεσε κι αυτή µαζί µε τον άνθρωπο κι εξαιτίας του ανθρώπου. Πριν από την πτώση των πρωτοπλάστων, η ζωή του κόσµου, που δηµιουργήθηκε από το Θεό, και µάλιστα του ανθρώπου πού είναι συγκεφαλαίωση όλης της δηµιουργίας, ήταν µια αληθινή και αδιάκοπη λειτουργία· όλα αναφέρονταν και προσφέρονταν στο Θεό, ως λειτουργία και λατρεία, για να δοθούν πάλι και να χαρισθούν από το Θεό στον άνθρωπο, ως θεία χάρη, για την αληθινή και αθάνατη ζωή του ανθρώπου.
Η εκφώνηση του λειτουργού είναι πάλι εδώ µια σχισµή και µια θύρα, που ανοίγεται στο λαό, για να δει, να εισέλθει και να λάβει µέρος στην τελετουργία του µυστηρίου. «Τά σά ἐκ τῶν σῶν…» εκφωνεί ο λειτουργός, κι ο λαός αποκρίνεται· «Σέ ὑµνοῦµεν, σέ εὐλογοῦµεν, σοί εὐχαριστοῦµεν, Κύριε, καί δεόµεθά σου, ὁ Θεός ἡµῶν». Τον ιερότατο αυτό ύµνο του λαού στο πιο κεντρικό σηµείο της θείας Λειτουργίας, ένας βυζαντινός τον εξηγεί ως ύµνο προς την Αγία Τριάδα· «Σέ ὑµνοῦµεν, τόν Θεόν καί Πατέρα· σέ εὐλογοῦµεν, τόν Υἱόν καί Λόγον σοί εὐχαριστοῦµεν, τῷ Ἁγίῳ Πνεύµατι». Ο Θεός Πατέρας είν᾿ εκείνος, προς τον οποίο γίνεται η αναφορά· ο Υιός και Λόγος είν᾿ εκείνος, που θυσιάζεται «ὑπέρ τῆς τοῦ κόσµου ζωῆς καί σωτηρίας»· το Άγιο Πνεύµα είν᾿ εκείνο, που τελετουργεί τη θυσία της Εκκλησίας. Τα πάντα, και τη θεία Λειτουργία, ενεργεί «ὁ Πατήρ δι᾿ Υἱοῦ ἐν Ἁγίῳ Πνεύµατι».
Ο λαός ψάλλει το «Σέ ὑµνοῦµεν…», και «ὁ ἱερεύς κλινόµενος ἐπεύχεται» και συνεχίζει την ευχή της αναφοράς· «Ἔτι προσφέροµέν σοι τήν λογικήν ταύτην καί ἀναίµακτον λατρείαν, καί παρακαλοῦµέν σε καί δεόµεθα καί ἱκετεύοµεν κατάπεµψον τό Πνεῦµα σου τό Ἅγιον ἐφ᾿ ἡµᾶς καί ἐπί τά προκείµενα δῶρα ταῦτα. Καί ποίησον τόν µέν ἄρτον τοῦτον τίµιον σῶµα τοῦ Χριστοῦ σου· τό δέ ἐν τῷ ποτηρίῳ τούτῳ τίµιον αἷµα τοῦ Χριστοῦ σου· µεταβολών τῷ Πνεύµατί σου τῷ Ἁγίῳ». Και κάµε αυτόν τον άρτο τίµιο σώµα του Χριστού σου· κι αυτόν τον οίνο, που είναι µέσα σε τούτο το ποτήριο, τίµιο αίµα του Χριστού σου· αφού τα µεταβάλεις µε το Άγιο Πνεύµα σου. Σ᾿ αυτή την υπέρτατη στιγµή ο λαός συµµετέχει µε τη σιωπή· ο ίδιος ο λειτουργός απαντά και επισφραγίζει το λόγο µε το «Ἀµήν».
Δεν θέλοµε ούτε και µπορούµε να παραθέσουµε εδώ την διδασκαλία των ιερών Πατέρων σχετικά µε τον καθαγιασµό και την µεταβολή των τιµίων δώρων. Ο άγιος Ιουστίνος την βλέπει όπως την επέλευση του Αγίου Πνεύµατος στην Παρθένο Μαρία και τη σάρκωση του θείου Λόγου. Και ο άγιος Ιωάννης ο Δαµασκηνός τη σχετίζει µε την δηµιουργία του κόσµου· «ὥσπερ γάρ πάντα, ὅσα ἐποίησεν ὁ Θεός, τῇ τοῦ Ἁγίου Πνεύµατος ἐνεργείᾳ ἐποίησεν, οὕτω καί νῦν ἡ τοῦ Πνεύµατος ἐνέργεια τά ὑπέρ φύσιν ἐργάζεται». Αλλά είναι αρκετό να επαναλάβουµε τα λόγια του Καβάσιλα, που συνοψίζουν την πατερική διδασκαλία και εκφράζουν την πίστη της Εκκλησίας. Ο λειτουργός, «τό φρικτόν ἐκεῖνο διηγησάµενος δεῖπνον», έπειτα δέεται και ικετεύει να έλθει το Άγιο Πνεύµα και να µεταβάλει τον άρτο και τον οίνο στο σώµα και το αίµα του Ιησού Χριστού. Μετά από αυτές τις ευχές και τα ιερά λόγια, «τό πᾶν τῆς ἱερουργίας ἤνυσται καί τετέλεσται, καί τά δῶρα ἡγιάσθη καί ἡ θυσία ἀπηρτίσθη καί τό µέγα θῦµα καί ἱερεῖον, τό ὑπέρ τοῦ κόσµου σφαγέν, ἐπί τῆς ἱερᾶς τραπέζης ὁρᾶται κείµενον». Τό «ἤνυσται καί τετέλεσται» είναι φράση από τη Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου και θέλει να πει πώς, µετά την επίκληση, όλα έγιναν και τέλειωσαν. Γιατί, καθώς κατηχεί ο άγιος Κύριλλος Ιεροσολύµων «οὗ ἐάν ἐφάψαιτο τό ἅγιον Πνεῦµα, τοῦτο ἡγίασται καί µεταβέβληται»· ό,τι αγγίζει το Άγιο Πνεύµα αγιάζεται και µεταβάλλεται.
Η ευχαριστιακή µεταβολή πραγµατοποιείται µε την ενέργεια του Αγίου Πνεύµατος, που εκπορεύεται από τον Πατέρα και πέµπεται στον κόσµο από τον Υιό. Έτσι τώρα και στη θεία Λειτουργία, κατά έναν τρόπο, που δεν µπορούµε να τον εκφράσουµε, µε την παρουσία και τη δύναµη του Αγίου Πνεύµατος, ο άρτος και ο οίνος µεταβάλλονται στο σώµα και το αίµα του Χριστού, που έλαβε σύσταση «ἐκ Πνεύµατος Ἁγίου» και γεννήθηκε από την αγία Παρθένο, που απέθανε κι αναστήθηκε κι αναλήφθηκε στον ουρανό και κάθεται «ἐν δεξιᾷ τοῦ Πατρός». Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαµάς, όσα εµείς τώρα θέλοµε να πούµε, τα συνοψίζει στα εξής· «Ὁ µετά πίστεως βλέπων τήν µυστικήν τράπεζαν καί τόν ἐν αὐτῇ προτιθέµενον ἄρτον τῆς ζωῆς, αὐτόν ὁρᾷ τόν ἐνυπόστατονΛόγον τοῦ Θεοῦ, σάρκα δι᾿ ἡµᾶς γενόµενον καί σκηνώσαντα ἐν ἡµῖν».
Κλείνοντας και τή σηµερινή οµιλία, χωρίς βέβαια και να εξαντλήσουµε τοό θέµα, που δεν εξαντλείται, θέλουµε να θίξουµε ένα πρακτικό και τελετουργικό ζήτηµα. Πρέπει τάχα να γονατίζει ο λειτουργός κατά την ώρα της επίκλησης και του καθαγιασµού; Παρατηρείται εδώ µια ακαταστασία, ακόµα και µεταξύ του λαού, που πολλοί θαρρούν πώς, όταν ακούσουν «Τά σά ἐκ τῶν σῶν…», πρέπει να πέσουν στα γόνατα, κι όταν ακόµα είναι Κυριακή. Δέν θέλουµε να επικαλεσθούµε ιερούς κανόνες και κείµενα των ιερών Πατέρων, που οµιλούν ρητά γι᾿ αυτό το πράγµα, ούτε να στηριχθούµε στη µαρτυρία της εικονογραφίας, γιατί σε καµµιά τοιχογραφία δεν βλέποµε να λειτουργούν γονατιστοί οι ιερείς. Αλλά νοµίζουµε πώς δεν αξίζει να χανόµαστε στα τέτοια. Ως προς τους λειτουργούς η παράδοση είναι «ἐπικεκυφότως ποιεῖν τόν ἱερέα τήν θείαν µυσταγωγίαν». Και ως προς το λαό γνωστά είναι τα λόγια του Μεγάλου Βασιλείου, ότι «τό ὄρθιον σχῆµα τῆς προσευχῆς προτιµῶντες οἱ θεσµοί τῆς Ἐκκλησίας ἡµᾶς ἐξεπαίδευσαν». Ας προσέχουµε λοιπόν σε ό,τι γίνεται εκείνη την υπέρτατη στιγµή κι ας περιορίζουµε όσο πιο πολύ µπορούµε τις κινήσεις µας, που µάλλον µας απασχολούν το πνεύµα και δεν µας αφήνουν απερίσπαστους να δεχθούµε επάνω µας τη θεία χάρη. Γιατί αυτό δέεται και παρακαλεί ο λειτουργός, να έλθει το Άγιο Πνεύµα πρώτα σε όλη τη σύνα¬ξη κι ύστερα και στα προκείµενα δώρα· «κατάπεµψον τό Πνεῦµα σου τό Ἅγιον ἐφ’ ἡµᾶς καί ἐπί τά προκείµενα δῶρα ταῦτα». Αµήν.
† Σ & Κ Δ