Οὕτως οὖν προσεύχεσθε ὑμεῖς.
Έτσι λοιπόν εσείς να προσεύχεσθε.
Σε κάθε ιερή ακολουθία της Εκκλησίας και σε κάθε
ιεροπραξία πάντα λέγεται το «Πάτερ ἡµῶν…». Είναι η θεοπαράδοτη προσευχή, που την δίδαξε στους µαθητές του ο Κύριος Ιησούς Χριστός, γι᾿ αυτό και λέγεται Κυριακή προσευχή. Στην θεία Λειτουργία, σ᾿ αυτήν ακριβώς την θέση, όταν ετοιµαζόµαστε και πλησιάζουµε στη θεία Κοινωνία, φανερώνουµε και οµολογούµε πώς, σαν παιδιά του Θεού και σαν αδελφοί, ερχόµαστε να καθήσουµε στο τραπέζι των θείων µυστηρίων «Διά τῆς προσευχῆς», γράφει ο άγιος Μάξιµος ο Οµολογητής, «δι᾿ ἧς πατέρα καλεῖν τόν Θεόν ἀξιούµεθα, τήν ἐν χάριτι τοῦ Ἁγίου Πνεύµατος υἱοθεσίαν» φανερώνουµε. Με την Κυριακή προσευχή, µε την οποία γινόµαστε άξιοι να λέµε το Θεό πατέρα µας, φανερώνουµε ότι, µε τη χάρι του Αγίου Πνεύµατος στο θείο βάπτισµα, πραγµατικά γίναµε και είµαστε παιδιά του Θεού. Μονιασµένοι λοιπόν τώρα και δεµένοι σε µια αδελφότητα, µε τους ακατάλυτους δεσµούς, που τους χαλκεύει όχι η φυσική συγγένεια, αλλά το αίµα του Χριστού, όλη η λειτουργική σύναξη λέµε το «Πάτερ ἡµῶν…».
«Πάτερ ἡµῶν, ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς»· Πατέρα µας, που είσαι στους ουρανούς. Ο Θεός είναι «πανταχοῦ παρών», και ο απόστολος Παύλος τον κήρυξε στους Αθηναίους «οὐ µακράν ἀπό ἑνός ἑκάστου ἡµῶν ὑπάρχοντα». Μα η θεία Γραφή , για να δείξει την υπερκοσµιότητά του, λέει πώς ο Θεός κατοικεί στους ουρανούς και ότι έχει «νέφη τήν ἐπίβασιν αὐτοῦ». Ο Θεός είναι κοινός πατέρας όλων των ανθρώπων, όσων πίστεψαν και βαπτίσθηκαν, κι αυτό είναι αποκάλυψη και δίδαγµα της Καινής Διαθήκης. Σκοπός της θείας ενανθρώπησης είναι να ξαναποκτήσουν οι άνθρωποι την υιοθεσία, να ξαναγίνουν παιδιά του Θεού. Όταν ήλθε το πλήρωµα του χρόνου, γράφει ο µεγάλος Απόστολος στην προς Γαλάτας επιστολή, ο Θεός Πατέρας έστειλε τον Υιό του, που γεννήθηκε άνθρωπος και υποτάχθηκε στο νόµο, «ἵνα τήν υἱοθεσίαν ἀπολάβωµεν», για να αποκτήσουµε το χάρισµα να είµαστε πάλι παιδιά του Θεού. Άλλα όταν λέµε πώς ο Θεός είναι πατέρας µας, οµολογούµε πώς εµείς, σαν παιδιά του Θεού, είµαστε µεταξύ µας αδελφοί. Μέσα στην επίκληση του «Πάτερ ἡµῶν…» υπάρχει αυτή η πολύ µεγάλη κοινωνική διδαχή, και το «αδελφός» είναι ο πιο ακριβός και µοναδικός τίτλος τιµής µεταξύ των ανθρώπων.
«Ἁγιασθήτω τό ὄνοµά σου», ας είναι άγιο το όνοµά σου. Ο Θεός είναι ο µόνος άγιος και καθώς σε όλες τις δοξολογικές εκφωνήσεις το είδαµε, σ᾿ αυτόν ανήκει «πᾶσα δόξα, τιµή καί προσκύνησις». Αλλά µε το δεύτερο τώρα αίτηµα της προσευχής, καθώς ερµηνεύει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστοµος, είναι σαν µε αλλά λόγια να λέµε· «Καταξίωσον ἡµᾶς οὕτω βιοῦν καθαρῶς, ὡς δι᾿ ἡµῶν ἅπαντάς σε δοξάζειν». Όχι δηλαδή πώς ο Θεός έχει ανάγκη από τη λατρεία και τη δοξολόγησή µας, αλλά ζητούµε να µας αξιώσει να ζούµε σαν αληθινοί χριστιανοί, ώστε για µας να δοξάζεται ο Θεός. Έτσι ακριβώς το δίδαξε ο Ιησούς Χριστός πιο πάνω στην ίδια την «επί του όρους» οµιλία· «Οὕτω λαµψάτω τό φῶς ὑµῶν ἔµπροσθεν τῶν ἀνθρώπων, ὅπως ἴδωσιν ὑµῶν τά καλά ἔργα καί δοζάσωσι τόν πατέρα ὑµῶν τόν ἐν τοῖς οὐρανοῖς»· έτσι να λάµψει ο βίος σας µπροστά στους ανθρώπους, για να δουν τα καλά σας έργα και να δοξάζουν τόν ουράνιο πατέρα σας. Το αίτηµα λοιπόν δεν είναι για το Θεό, που είναι άγιος, αλλά για µας· εµείς να γίνουµε άγιοι για να δοξάζεται ο Θεός.
«Ἐλθέτω ἡ βασιλεία σου· γενηθήτω τό θέληµα σου ὡς ἐν οὐρανῷ καί ἐπί τῆς γῆς». Ας έλθει η βασιλεία σου· ας γίνει το θέληµά σου, όπως γίνεται στον ουρανό από τους Αγγέλους, έτσι και στη γη από τους ανθρώπους. Παίρνουµε µαζί τα δυο αιτήµατα της προσευχής, για να τα αναπτύξουµε όσο µπορούµε πιο σύντοµα. Το κήρυγµα της Καινής Διαθήκης είναι το κήρυγµα της βασιλείας του Θεού. Και ο Αρχάγγελος στον Ευαγγελισµό της παρθένου Μαρίας είπε για τη βασιλεία του Χριστού, της οποίας «οὐκ ἔσται τέλος»· και ο πρόδροµος Ιωάννης και ο Ιησούς Χριστός άρχισαν το κήρυγµά τους µε τις ίδιες λέξεις, ότι «ἤγγικεν ἡ βασιλεία τῶν ουρανῶν». Τί είναι λοιπόν η βασιλεία του Θεού; Είναι γενικά ο νέος κόσµος που γεννιέται µε τον ερχοµό του Ιησού Χριστού, που καθώς δεν έχει την αρχή του σε τούτο τον κόσµο, έτσι δεν τελειώνει εδώ, αλλά εκτείνεται και ολοκληρώνεται στον µέλλοντα αιώνα. Το «ἐλθέτω ἡ βασιλεία σου» λέγεται µε µια τέτοια µεταϊστορική σηµασία, κι είναι το ίδιο µ᾿ εκείνο που γράφεται στο τέλος της Αποκάλυψης του Ιωάννη· «Ἀµήν, ναί ἔρχου, Κύριε Ἰησοῦ». Στο µεταξύ ὅµως, «ἄχρις οὗ τό σήµερον καλεῖται», βρισκόµαστε στη γη και σε τούτη τη ζωή, που δεν την αρνιούµαστε και δεν την αγνοούµε,γι᾿ αυτό και παρακαλούµε, καθώς το θέληµα του Θεού γίνεται στον ουρανό από τα λειτουργικά πνεύµατα, που πιστά τον υπηρετούν, έτσι να γίνεται κι εδώ στη γη από τους ανθρώπους. Όσοι δεν πιστεύουν στον µέλλοντα αιώνα πάνε τάχα να κάµουν γη τον ουρανό, µα όσοι ζουν µε την προσδοκία της δεύτερης παρουσίας παλεύουν να κάµουν ουρανό τη γη.
«Τόν ἄρτον ἡµῶν τόν ἐπιούσιον δός ἡµῖν σήµερον»· δώσε µας και σήµερα το καθηµερινό µας ψωµί. Ως εδώ τα αιτήµατα αναφέρονται προς το Θεό, από εδώ και κάτω αναφέρονται στον άνθρωπο. Αλλά ποιός είναι τάχα ο επιούσιος άρτος; Είναι βέβαια το καθηµερινό ψωµί, αυτό που µας χρειάζεται κάθε µέρα, για να συντηρηθούµε σωµατικά και να ζήσουµε. Πρέπει όµως να προσέξουµε ότι από εδώ και κάτω τα αιτήµατα είναι κοινά, ο καθένας δηλαδή που λέει το «Πάτερ ἡµῶν…» δεν προσεύχεται µόνο για τον εαυτό του, αλλά και για τους άλλους αδελφούς. Σαν παιδιά του Θεού και σαν αδελφοί, δεν είµαστε ο καθένας µόνος του κάτω από τον ουρανό. Αλλά για την ώρα αυτή, που ο πιστός προσεύχεται µπροστά στο σώµα του Κυρίου, ο επιούσιος άρτος δεν είναι µόνο η αναγκαία καθηµερινή τροφή, που στηρίζει το σώµα, αλλά και ο άρτος «ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταβάς», η πνευµατική τροφή, που στηρίζει την ουσία του ανθρώπου, αφού βέβαια ο άνθρωπος δεν είναι µόνο ό,τι τρώγει και ό,τι πίνει.
«Καί ἄφες ἡµῖν τά ὀφειλήµατα ἡµῶν, ὡς καί ἡµεῖς ἀφίεµεν τοῖς ὀφειλέταις ἡµῶν»· και συγχώρησέ µας όσα σου φταίµε, µε το ίδιο µέτρο που κι εµείς συγχωρούµε εκείνους που µας φταίνε. Η σκληρή πραγµατικότητα µέσα στην οποία ζει κάθε άνθρωπος είναι η αµαρτία του· «ἡ ἁµαρτία µου ἐνώπιόν µού ἐστι διά παντός». Κι ο βαθύτατος πόθος του, κι ας µην το οµολογεί, είναι να λυτρωθεί από το ασήκωτο βάρος της. Κι άλλος τρόπος δεν υπάρχει, ύστερ᾿ από τη λύτρωση που για όλους έχει έτοιµη ο Σωτήρας και Λυτρωτής Χριστός παρά να συγχωρούµε ο καθένας τον αδελφό του.
«Καί µή εἰσενέγκῃς ἡµᾶς εἰς πειρασµόν, ἀλλά ῥῦσαι ἡµᾶς ἀπό τοῦ πονηροῦ»· και µη µας αφήνεις να πέσουµε σε πειρασµό, αλλά γλύτωσέ µας από τόν πονηρό. Παίρνοµε πάλι µαζί τα δυο τελευταία αυτά αιτήµατα, στα οποία τελειώνει η Κυριακή προσευχή. Ο λόγος εδώ είναι «πολύς και δυσερµήνευτος», αλλά θα πούµε µόνο όσα µας είναι δυνατό. Τί λοιπόν θα πει το «µή εἰσενέγκῃς»; Ο Θεός τάχα είναι ο αίτιος που πέφτουµε σρ πειρασµό; Αλλά ο απόστολος Ιάκωβος το γράφει καθαρά. «Μηδείς πειραζόµενος λεγέτω ὅτι ἀπό Θεοῦ πειράζοµαι. Ὁ γάρ Θεός ἀπείραστός ἐστι κακῶν, πειράζει δέ αὐτός οὐδένα. Έκαστος δε πειράζεται υπό της ίδιας επιθυµίας εξελκόµενος και δελεαζόµενος». Κανένας που πειράζεται ας µη λέει· από το Θεό πειράζοµαι. Γιατί ο Θεός δεν πειράζεται από το κακό κι ο ίδιος δεν πειράζει κανέναν. Ο καθένας πειράζεται, όταν παρασύρεται και δελεάζεται από την κακή του επιθυµία. Είναι πειρασµός, στον οποίο πάµε και πέφτουµε µόνοι µας· κι είναι πειρασµός, που εκείνος έρχεται και πέφτει επάνω µας. Στον πρώτο να µας φυλάει ο Θεός, κι από τον δεύτερο να µας γλυτώνει.
Το «Πάτερ ἡµῶν…», όπως και το «Πιστεύω…», λέγεται απ᾿ όλο το λαό ή έστω από το χορό των ψαλτών. Στο τέλος ο λειτουργός από το ιερό Βήµα λέει την εκφώνηση· «Ὅτι σοῦ ἐστιν ἡ βασιλεία καί ή δύναµις καί ή δόξα, τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύµατος, νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων». Ουράνιε Πατέρα µας, άκουσε τα αιτήµατά µας, γιατί εσύ έχεις την εξουσία και τη δύναµη καί σέ σένα ανήκει ή δόξα, τόν Πατέρα καί τόν Υίό καί τό Άγιο Πνεϋµα,τώρα καί πάντα και στους ατελεύτητους αιώνες. Ο χορός των ψαλτών απαντά πάλι µε το «Ἀµήν», επιβεβαιώνοντας το λόγο του λειτουργού ιερέα. Η Κυριακή προσευχή είναι ένα αυτούσιο κοµµάτι της αγίας Γραφής µέσα στην θεία Λειτουργία· λόγος του Ιησού Χριστού, «τύπον καί εἶδος αἰτηµάτων ἐπιφαίνοντος, καί διδάσκοντος πῶς δεῖ καί ὑπέρ τίνος χρή προσεύχεσθαι». Ο θείος Διδάσκαλος µας έδωκε τύπο προσευχής και µας δίδαξε πως να προσευχόµαστε και τι να ζητούµε στην προσευχή µας. Όταν στην «επί του όρους» οµιλία έφτασε να µιλήσει για την προσευχή, είπε στους µαθητές του· «Οὕτως οὖν ὑµεῖς προσεύχεσθε». Αµήν.
† Σ & Κ Δ
