Οἱ τά Χερουβίµ µυστικῶς εἰκονίζοντες, καί τῇ ζωοποιῷ Τριάδι τόν τρισάγιον ὕµνον προσᾴδοντες, πᾶσαν τήν βιοτικήν ἀποθώµεθα µέριµναν, ὥς τόν Βασιλέα τῶν ὅλων ὑποδεξόµενοι, ταῖς ἀγγελικαῖς ἀοράτως δορυφορούµενον τάξεσιν. Ἀλληλούια.

Εµείς, που εικονίζουµε µυστικά τα Χεροοβίµ και ψάλλουµε στην ζωοποιό Τριάδα τον τρισάγιο ύµνο, ας αφήσουµε κάθε βιοτική φροντίδα για να υποδεχθούµε τον Βασιλέα των όλων, που αόρατα συνοδεύεται από τις αγγελικές τάξεις. Αλληλούια.

Η ατμόσφαιρα όσο πάει γίνεται πνευµατικά πιο πυκνή και πιο βαριά. Μα και για µας, που επιχειρούµε να εξηγήσουµε την θεία Λειτουργία, το έργο γίνεται πιο δύσκολο. Είµαστε υποχρεωµένοι τώρα εδώ να σταθούµε για πολύ, γιατί πρέπει σ᾿ αυτό το σηµείο να εξηγήσουµε πολλά πράγµατα. Και πρώτα-πρώτα να τα βάλουµε σε µια σειρά, γιατί όλα µαζί δεν είναι τρόπος να τα αναπτύξουµε καθώς πρέπει και να τα καταλάβουµε σωστά και όσο πρέπει. Είναι µερικά πράγµατα εδώ, που µε το πέρασµα του χρόνου έχουν χάσει την θέση τους κι έχουν αλλάξει σειρά µέσα στην θεία Λειτουργία. Αλλά ας πούµε πρώτα στην σηµερινή οµιλία για τον Χερουβικό Ύµνο.
Ο Χερουβικός Ύµνος είναι, να πούµε έτσι, από τους επίσηµους ύµνους της θείας Λειτουργίας. Ονοµάζεται έτσι, καθώς γίνεται και µε άλλους ύµνους της Εκκλησίας, από τις πρώτες λέξεις µε τις οποίες αρχίζει· «Οἱ τά Χερουβίµ…». Ένας βυζαντινός εξηγητής της θείας Λειτουργίας γράφει τα εξής για τον Χερουβικό Ύµνο· «Ὁ δέ ᾀδόµενος χερουβικός ὕµνος προτρέπεται πάντας ἐντεῦθεν καί µέχρι τέλους τῆς ἱερουργίας προσεκτικώτερον ἔχειν τόν νοῦν, πᾶσαν βιοτικήν µέριµναν κάτωθεν ἀφιεµένους, ὡς Βασιλέα µέγαν µέλλοντας δέχεσθαι διά τῆς κοινωνίας». Δηλαδή, ο Χερουβικός Ὕµνος προτρέπει όλους τους πιστούς πού είναι στην σύναξη από τώρα ως το τέλος της ιερουργίας να προσέξουν περισσότερο και να αφήσουν κάθε βιοτική µέριµνα, γιατί µε την θεία Κοινωνία µέλλουν να υποδεχθούν τον µεγάλο Βασιλέα. Ένας άλλος εξηγητής προσθέτει· «ἐν δέ τῷ λέγειν τούς ψάλτας τόν αὐτόν ὕµνον ἅµα τῷ λαῷ, σηµαίνεται ὅτι καί οἱ ἄγγελοι συµψάλλουσιν ἐν τοῖς ὑψίστοις». Δηλαδή, ο Χερουβικός Ύµνος, καθώς ψάλλεται από τους ψάλτες και από τον λαό, φανερώνει πώς µαζί µε τους ανθρώπους ψάλλουν και οι Άγγελοι στον ουρανό.
Όταν στα προηγούµενα ο λόγος, ήταν για την Μικρά Είσοδο, είπαµε ότι στην θεία Λειτουργία προσευχόµαστε και ψάλλουµε οι άνθρωποι µαζί µε τις ουράνιες Δυνάµεις. Τότε ζητήσαµε «σύν τῇ εἰσόδῳ ἡµῶν εἴσοδον ἁγίων ἀγγέλων γενέσθαι» τώρα οι άνθρωποι µαζί µε τους Αγγέλους τελούµε την θεία Λειτουργία, εκείνη που γίνεται και στον ουρανό. Γιατί, καθώς γράφει ο άγιος Συµεών ο επίσκοπος Θεσσαλονίκης, «διά τοῦ Χριστοῦ µία γέγονεν Ἐκκλησία ἀγγέλων καί ἀνθρώπων»· ο Ιησούς Χριστός ένωσε την ουράνια και την επίγεια Εκκλησία. Αυτό το λέµε πάντα, κι ίσως πολλοί να το ακούνε σαν παράξενο λόγο, ότι δηλαδή ο Ιησούς Χριστός δεν ίδρυσε καµµιά θρησκεία ούτε καν την Εκκλησία. Η Εκκλησία υπάρχει πριν από τον κόσµο, κι ο Ιησούς Χριστός γεννήθηκε άνθρωπος µέσα στην Εκκλησία, και το έργο του είναι ότι εφανέρωσε στον κόσµο το µυστήριο της Εκκλησίας, κι όπως γράφει ο άγιος Συµεών, ένωσε τον ουρανό και την γη σε µια Εκκλησία· «διά γάρ τοῦ Χριστοῦ µία γέγονεν Ἐκκλησία».
Ο Χερουβικός Ύµνος δεν είναι από τους ύµνους της αρχέγονης Εκκλησίας. Άρχισε να ψάλλεται πεντακόσια χρόνια υστερώτερα αυτή την ώρα και σ᾿ αυτή την θέση της θείας Λειτουργίας, σαν ένας εισαγωγικός ύµνος, τώρα που πλησιάζουµε και φτάνουµε όλο και πιο κοντά στις µεγάλες στιγµές του θείου Μυστηρίου. Όλα όσα προηγήθηκαν στην ιερή ακολουθία ήσαν η αρχή και σαν µια κλιµακωτή προετοιµασία, αλλά τώρα φτάσαµε πια στην τελευταία ώρα. Ο Χερουβικός Ύµνος µας φέρνει στο νου τί είµαστε τώρα, τί κάνουµε αυτή την στιγµή και πώς και µε ποιους λογισµούς πρέπει να στεκόµαστε µέσα στον ναό και στην λειτουργική σύναξη. Εικονίζουµε µυστικά τους Αγγέλους, και σαν εκείνοι κι εµείς ψάλλουµε στην Αγία Τριάδα τον Τρισάγιο Ύµνο, γι᾿ αυτό και πρέπει να αφήσουµε κάθε σκέψη µας και έγνοια, για να υποδεχθούµε τον Βασιλέα Χριστό, που έρχεται µε τ鬵ητική συνοδεία τις αόρατες αγγελικές στρατιές.
Στη θέση του Χερουβικού Ύµνου είναι ακόµα άλλοι τρεις ύµνοι που ψάλλονται στην θεία Λειτουργία σε ορισµένες ηµέρες. Είναι πρώτα ο ύµνος, που ψάλλεται αντί για Χερουβικό στην Λειτουργία των Προηγιασµένων. «Νῦν αἱ Δυνάµεις τῶν οὐρανῶν σύν ἡµῖν ἀοράτως λατρεύουσιν· ἰδού γάρ εἰσπορεύεται ὁ Βασιλεύς τῆς δόξης· ἰδού θυσία µυστική τετελειωµένη δορυφορεῖται. Πίστει καί πόθῳ προσέλθωµεν, ἵνα µέτοχοι ζωῆς αἰωνίου γενώµεθα. Ἀλληλούια». Τώρα µαζί µας, χωρίς να τις βλέπουµε, λειτουργούν οι ουράνιες Δυνάµεις· να ανάµεσά µας περνάει ο Βασιλέας της δόξας· να τελειωµένη µυστική θυσία περιστοιχίζεται τιµητικά από Αγγέλους. Με πίστη και µε πόθο ας πλησιάσουµε για να κοινωνήσουµε την αιώνια ζωή. Αλληλούια. Αυτό που ψάλλουµε σ᾿ αυτό τον ύµνο είναι µια ιερή πραγµατικότητα· µέσα στο άγιο Δισκοπότηρο είναι ήδη το σώµα και το αίµα του Κυρίου, πραγµατικά «ὁ Βασιλεύς τῆς δόξης». Αλλά δεν είναι βέβαια το ίδιο, όταν στο Χερουβικό ψάλλουµε· «Ὡς το Βασιλέα τῶν ὅλων ὑποδεξόµενοι». Τότε δεν αποδίδοµε τον τίτλο του Βασιλέα «εἰς τά µήπω τελειωθέντα καί καθαγιασθέντα δῶρα», στον άρτο δηλαδή και στον οίνο, πού ακόµα δεν είναι σώµα και αίµα του Κυρίου, αλλά στον Βασιλέα που θα υποδεχθούµε ύστερα, «διά µεταλήψεως τοῦ ἁγίου σώµατος αὐτοῦ».
Ένας δεύτερος ύµνος ψάλλεται αντί για Χερουβικό στη Λειτουργία της Μεγάλης Πέµπτης. «Τοῦ δείπνου σου τοῦ µυστικοῦ σήµερον, Υἱέ Θεοῦ, κοινωνόν µε παράλαβε. Οὐ µή γάρ τοῖς ἐχθροῖς σου τό µυστήριον εἴπω · οὐ φίληµά σοι δώσω καθάπερ ὁ Ἰούδας. Ἀλλ᾿ ὡς ὁ λῃστής ὁµολογῶ σοι· µνήσθητί µου, Κύριε, ἐν τῇ βασιλεία σου». Ο ύµνος, όπως βλέπουµε, αναφέρεται στον µυστικό δείπνο του Κυρίου µε τους Αποστόλους, στην προδοσία του Ιούδα και στην οµολογία του ληστή. Είναι ο αντιπροσωπευτικός ύµνος της Μεγάλης Πέµπτης, όπου ο Ιησούς Χριστός εσύστησε το µυστήριο της θείας Ευχαριστίας και η Εκκλησία, σαν από την αρχή ενός κύκλου για όλο τον χρόνο, αρχίζει να τελεί την αναίµακτη Ιερουργία. Είναι ύµνος αρχαίος, της εποχής εκείνης των διωγµών, που η Εκκλησία φυλαγότανε από τους εχθρούς της και δεν τελούσε αδιάκριτα την θεία Λειτουργία µπροστά σε όλα τα µάτια.
Ένας τρίτος ύµνος, αντί για Χερουβικό, είναι ο πολύ ποιητικός ύµνος που ψάλλεται στη Λειτουργία του Μεγάλου Σαββάτου. Είναι ο ύµνος που εκφράζει το βαθύ µυστήριο της σιωπής και της προσδοκίας της ανάστασης. «Σιγησάτω πᾶσα σάρξ βροτεία, καί στήτω µετά φόβου καί τρόµου, καί µηδέν γήϊνον ἐν ἑαυτῇ λογιζέσθω· ὁ γάρ Βασιλεύς τῶν βασιλευόντων καί Κύριος τῶν κυριευόντων προσέρχεται σφαγιασθῆναι καί δοθῆναι εἰς βρῶσιν τοῖς πιστοῖς· προηγοῦνται δέ τούτου οἱ χοροί τῶν Ἀγγέλων µετά πάσης ἀρχῆς καί ἐξουσίας, τά πολυόµµατα Χερουβίµ καί τά ἑξαπτέρυγα Σεραφίµ, τάς ὄψεις καλύπτοντα καί βοῶντα τόν ὕµνον Ἀλληλούϊα». Αυτός ο ύµνος είναι από τους πιο ιεροτελεστικούς ύµνους της Εκκλησίας, σε αληθινά ιερή ποιητική γλώσσα, που αν επιχειρούσαµε δεν θα µπορούσαµε, µα και θα ήταν κρίµα, να τον µεταφράσουµε. Με το πρόσχηµα για να το καταλάβουµε, δεν είναι σωστό να καταστρέφουµε κάθε καλό που υπάρχει.
Το Χερουβικό ψάλλεται µεγαλόπρεπα και σε πολύ αργό χρόνο, που ταιριάζει στην επισηµότητα του ύµνου, αλλά και γιατί πρέπει να δοθεί καιρός να ετοιµασθεί ο λειτουργός, καθώς θα δούµε στα επόµενα. Θα µπορούσαµε εδώ να πούµε πολλά, σχετικά µε την µουσική του Χερουβικού Ύµνου, και µάλιστα στις ελληνόφωνες ορθόδοξες Εκκλησίες, αλλά θα είµαστε έξω από το θέµα. Γενικά δεν θα πρέπει να είµαστε πολύ ευχαριστηµένοι από τον τρόπο, µε τον οποίο ψάλλεται ο Χερουβικός Ύµνος από τους ψάλτες ή από τις διάφορες χορωδίες. Συµβαίνει εδώ τις περισσότερες φορές η ψαλµωδία να χάνει τον ιερό της χαρακτήρα και να ξεπέφτει ή σέ θεατρικό άσµα ή σε τούρκικο αµανέ. Ό,τι λέγαµε για το «ἀθάνατος» του «Ἅγιος ὁ Θεός…», µπορούµε να επαναλάβουµε και για το «Τριάδι» του Χερουβικού Ύµνου. Στα βιβλία βυζαντινής µουσικής υπάρχουν αµέτρητα Χερουβικά, όλα βέβαια πολύ νεώτερα, στα οποία µάταια προσπαθεί κανείς να ανακαλύψει κάποιο νόηµα και κάποια µορφή τέχνης. Δεν µπορούµε να ξέρουµε τι ακριβώς έψαλλαν στην καλή βυζαντινή εποχή, ούτε κι έχοµε κάποια ένδειξη πώς αυτή η µουσική µέσα στις εκατοντάδες σελίδες των µουσικών συλλογών είναι µουσική παλαιότερης εποχής. Όλα τα Χερουβικά αυτά έχουν τα ονόµατα ανθρώπων πριν από διακόσια το πολύ χρόνια, και ελάχιστα από αυτά είναι κατάλληλα για να ψάλλονται στην θεία Λειτουργία, όταν οι πιστοί ψάλλουν µαζί µε τους Αγγέλους και προτρέπονται αλλήλους. «Πᾶσαν τήν βιοτικήν ἀποθώµεθα µέριµναν». Αµήν.

† Σ & Κ Δ