Ο ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΣ ΗΓΕΤΗΣ ΠΡΟΤΥΠΟ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΙΣΤΟΥΣ
Το αποστολικό ανάγνωσμα της Κυριακής προέρχεται
από την Α΄ προς Τιμόθεον επιστολή του Αποστόλου Παύλου, που περιέχει συμβουλές του Αποστόλου προς τον μαθητή και συνεργάτη του Τιμόθεο, τον οποίο άφησε επίσκοπο στην Εκκλησία της Εφέσου: «Τέκνον Τιμόθεε, πιστὸς ὁ λόγος καὶ πάσης ἀποδοχῆς ἄξιος· εἰς τοῦτο γὰρ καὶ κοπιῶμεν καὶ ὀνειδιζόμεθα, ὅτι ἠλπίκαμεν ἐπὶ Θεῷ ζῶντι, ὅς ἐστι σωτὴρ πάντων ἀνθρώπων, μάλιστα πιστῶν. Παράγγελλε ταῦτα καὶ δίδασκε. μηδείς σου τῆς νεότητος καταφρονείτω, ἀλλὰ τύπος γίνου τῶν πιστῶν ἐν λόγῳ, ἐν ἀναστροφῇ, ἐν ἀγάπῃ, ἐν πνεύματι, ἐν πίστει, ἐν ἁγνείᾳ. ἕως ἔρχομαι πρόσεχε τῇ ἀναγνώσει, τῇ παρακλήσει, τῇ διδασκαλίᾳ. μὴ ἀμέλει τοῦ ἐν σοὶ χαρίσματος, ὃ ἐδόθη σοι διὰ προφητείας μετὰ ἐπιθέσεως τῶν χειρῶν τοῦ πρεσβυτερίου. ταῦτα μελέτα, ἐν τούτοις ἴσθι, ἵνα σου ἡ προκοπὴ φανερὰ ᾖ ἐν πᾶσιν. ἔπεχε σεαυτῷ καὶ τῇ διδασκαλίᾳ, ἐπίμενε αὐτοῖς· τοῦτο γὰρ ποιῶν καὶ σεαυτὸν σώσεις καὶ τοὺς ἀκούοντάς σου» (Α΄ Τιμ 4, 9-15).
Και σε μετάφραση: «Παιδί μου Τιμόθεε, αυτό που λέω είναι αλήθεια κι αξίζει να γίνει πέρα για πέρα αποδεκτό. Κι εμείς γι’ αυτό υπομένουμε κόπους και ονειδισμούς, γιατί στηρίξαμε την ελπίδα μας στον αληθινό Θεό, που είναι σωτήρας όλων των ανθρώπων κι ιδιαίτερα των πιστών.
Αυτά να παραγγέλλεις και να διδάσκεις. Κανείς να μη σε καταφρονεί που είσαι ακόμη νέος. Αντίθετα, να γίνεις υπόδειγμα για τους πιστούς με τον λόγο, με τη συμπεριφορά σου, με την αγάπη, με την πνευματική ζωή, με την πίστη, με την αγνότητα. Ώσπου να έρθω, συγκέντρωσε την προσοχή σου στην ανάγνωση των Γραφών, στις συμβουλές και στη διδασκαλία. Μην αφήνεις αχρησιμοποίητο το χάρισμα που έχεις και που σου δόθηκε όταν ύστερα από υπόδειξη των προφητών της εκκλησίας σε χειροτόνησαν οι πρεσβύτεροι. Αυτά να έχεις στο νου σου, μ’ αυτά να ασχολείσαι, ώστε η πρόοδός σου να είναι φανερή σ’ όλα» (Α΄ Τιμ 4, 9-15).
Στο κείμενο αυτό περιγράφονται τα χαρακτηριστικά του υπεύθυνου ηγέτη της Εκκλησίας, τα οποία τον καθιστούν πρότυπο για τους πιστούς. Εφιστά ο Απόστολος Παύλος την προσοχή του Τιμόθεου με τη φράση που χρησιμοποιεί στην αρχή της ενότητας και που τη χρησιμοποιεί συχνά στις Ποιμαντικές επιστολές του (Α΄ και Β΄ προς Τιμόθεον και Προς Τίτον), όταν θέλει να υπογραμμίσει κάτι ή να παραθέσει μια παράδοση της Εκκλησίας: «… πιστὸς ὁ λόγος καὶ πάσης ἀποδοχῆς ἄξιος» (… αυτό που λέω είναι αλήθεια κι αξίζει να γίνει πέρα για πέρα αποδεκτό). Κι αμέσως αναφέρεται στους κόπους του και την ελπίδα του στον Σωτήρα Θεό, υπονοώντας προφανώς ότι αυτά πρέπει να χαρακτηρίζουν και τον παραλήπτη της επιστολής.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Θεός ονομάζεται «Θεῷ ζῶντι, ὅς ἐστι σωτὴρ πάντων ἀνθρώπων» (Σωτήρας όλων των ανθρώπων), όπως σε άλλο σημείο της επιστολής λέγεται ότι «πάντας ἀνθρώπους θέλει σωθῆναι καὶ εἰς ἐπίγνωσιν ἀληθείας ἐλθεῖν» (ο Σωτήρας μας Θεός θέλει να σωθούν όλοι οι άνθρωποι και να γνωρίσουν σε βάθος την αλήθεια) (Α΄ Τιμ 2, 4). Ας σημειωθεί ότι ο τίτλος «σωτήρ» που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας προέρχεται μεν από την ιστορία του λαού του Θεού στην Παλαιά Διαθήκη, ο οποίος γνώρισε τις συνεχείς σωτηριώδεις επεμβάσεις του Θεού στις δύσκολες στιγμές της πορείας του, την εποχή όμως που χρησιμοποιείται σε ορισμένες επιστολές της Καινής Διαθήκης, ιδίως στις λεγόμενες Ποιμαντικές, δίνει μια ηχηρή απάντηση στους «σωτήρες» της περιρρέουσας πολιτικής και θρησκευτικής ατμόσφαιρας του Ελληνορωμαϊκού κόσμου: Σωτήρες δεν είναι οι αυτοκράτορες, έστω κι αν έμειναν στην ιστορία με τον χαρακτηρισμό αυτό (π.χ. Πτολεμαίος ο Σωτήρ) ούτε οι θεότητες των μυστηριακών λατρειών της εποχής. Και οι μεν και οι δε διέψευσαν τις ελπίδες των υπηκόων τους και λάτρεων. Η Εκκλησία χρησιμοποιώντας για τον Κύριο Ιησού Χριστό τον τίτλο «Σωτήρ» δίνει την απάντηση στις διαψευσμένες ελπίδες των ανθρώπων, ότι «καὶ οὐκ ἔστιν ἐν ἄλλῳ οὐδενὶ ἡ σωτηρία· οὐδὲ γὰρ ὄνομά ἐστιν ἕτερον ὑπὸ τὸν οὐρανὸν τὸ δεδομένον ἐν ἀνθρώποις ἐν ᾧ δεῖ σωθῆναι ἡμᾶς» (από κανέναν άλλο δεν μπορεί να προέλθει η σωτηρία ούτε υπάρχει άλλο πρόσωπο κάτω από τον ουρανό δοσμένο στους ανθρώπους με το οποίο να μπορούμε να σωθούμε) Πράξ 4 ,12.
Στη συνέχεια του αναγνώσματος ο Παύλος δίνει τα χαρακτηριστικά του ηγέτη που τον καθιστούν πρότυπο για τους χριστιανούς:
1. Ο Τιμόθεος ήταν νέος στην ηλικία – πράγμα το οποίο, λέγει ο Παύλος, δεν αποτελεί εμπόδιο στο έργο του, εφόσον βέβαια έχει τα χαρακτηριστικά που απαριθμεί στη συνέχεια, με πρώτο να είναι η συνεχής διδασκαλία. Ο εκκλησιαστικός ηγέτης δεν έχει μόνο διοικητικά καθήκοντα αλλά πρωτίστως είναι διδάσκαλος, και κανείς δεν μπορεί να τον υποτιμήσει για τη νεότητά του εφόσον εκτελεί σωστά το έργο του.
2. Ειδικότερα ζητεί ο Απόστολος να είναι υπόδειγμα ο Τιμόθεος στον λόγο του, ο οποίος πρέπει να είναι λόγος όχι επιφανειακός και άνευ περιεχομένου αλλά εμπνευσμένος από την Αγία Γραφή.
3. Ο λόγος δεν μπορεί να είναι αποτελεσματικός εάν δεν συνοδεύεται από τη σωστή «ἀναστροφῇ» (συμπεριφορά), η οποία πολλές φορές μιλάει πιο δυνατά από τα λόγια, όταν μάλιστα συνοδεύεται από αγάπη.
4. Η αγάπη δεν αποτελεί για τον ηγέτη -καθώς και για κάθε χριστιανό- συναισθηματική ωραιολογία αλλά πράξη ζωής, που εκτείνεται μέχρι και την αυτοθυσία, διότι «ὁ ποιμὴν ὁ καλὸς τὴν ψυχὴν αὐτοῦ τίθησιν ὑπὲρ τῶν προβάτων» (ο καλός ποιμένας θυσιάζει τη ζωή του για χάρη των προβάτων), όπως λέγει ο ίδιος ο Χριστός στο κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο, όπου και προβάλλει τον εαυτό του ως τον «καλόν ποιμένα» (Ιω 10, 11).
5. Η «ἐν πνεύματι ζωή» είναι η ζωή που εμπνέεται από το Άγιο Πνεύμα, και έχει τους καρπούς του Πνεύματος, τους οποίους απαριθμεί ο Παύλος στην Προς Γαλάτας επιστολή του: «ὁ δὲ καρπὸς τοῦ Πνεύματός ἐστιν ἀγάπη, χαρά, εἰρήνη, μακροθυμία, χρηστότης, ἀγαθωσύνη, πίστις, πρᾳότης, ἐγκράτεια» (Γαλ 5, 22).
6. Η πίστη, που δεν είναι απλή θεωρητική παραδοχή ορισμένων χριστιανικών αρχών αλλά πλήρης και άνευ δισταγμών εμπιστοσύνη στον Θεό.
7. Η αγνότητα στον τρόπο ζωής, στις προθέσεις, στη συμπεριφορά.
8. Η ανάγνωση των Γραφών, για την οποία γράφει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος: «Μεγάλη ἀσφάλεια πρὸς τὸ μὴ ἁμαρτάνειν τῶν Γραφῶν ἡ ἀνάγνωσις, μέγας κρημνὸς καὶ βάραθρον βαθὺ τῶν Γραφῶν ἡ ἄγνοια, μεγάλη προδοσία σωτηρίας τὸ μηδὲν ἀπὸ τῶν θείων εἰδέναι νόμων· τοῦτο καὶ αἱρέσεις ἔτεκε, τοῦτο καὶ βίον διεφθαρμένον εἰσήγαγε, τοῦτο τὰ ἄνω κάτω πεποίηκεν» (Μεγάλη ασφάλεια για να μην αμαρτάνει κανείς είναι η ανάγνωση των Γραφών, ενώ η άγνοια της Γραφής οδηγεί σε γκρεμό και βάραθρο βαθύ. Αυτό γέννησε τις αιρέσεις, αυτό εισήγαγε τον διεφθαρμένο βίο, αυτό έφερε τα άνω κάτω) (PG 48, 995). Κι αλλού πάλι ο ίδιος άγιος Πατέρας σημειώνει: «Η ανάγνωση των θείων Γραφών μοιάζει με κάποιον θησαυρό. Όπως από εκείνον ακόμη και μικρό ψήγμα αν μπορέσει κανείς να πάρει, προσπορίζεται πλούτο για τον εαυτό του, το ίδιο συμβαίνει και με τη θεία Γραφή: ακόμη και σε μια μικρή λέξη μπορεί να βρει πολλή δύναμη νοημάτων και μεγάλο πλούτο» (PG 53, 32). Άλλωστε η Αγία Γραφή, καθώς διαποτίζει όλη τη λειτουργική και πνευματική ζωή της Ορθόδοξης Εκκλησίας, έχει ιδιάζουσα σημασία και για τη ζωή του κάθε πιστού ξεχωριστά.
Τέλος, προτείνει ο Απόστολος Παύλος στον Τιμόθεο:
9. Να μην παραμελεί το χάρισμα που του δόθηκε με τη χειροτονία του από τους πρεσβυτέρους της Εκκλησίας. Με την τήρηση όλων αυτών ο Τιμόθεος θα έχει «προκοπὴ φανερὰ» (πρόοδο φανερή σε όλα). Το να είναι κανείς ηγέτης στην Εκκλησία είναι έργο δύσκολο και υπεύθυνο, είναι παράλληλα όμως σημαντικό για τον χριστιανό να έχει στο πρόσωπό του ηγέτη ένα πρότυπο που θα τον εμπνέει. Κι ακόμη μια παρατήρηση: Η διατήρηση του ηγετικού χαρίσματος δεν είναι αυτονόητη ούτε στατική αλλά δυναμική και επιτυγχάνεται με τη διαρκή προσπάθεια, αν βέβαια θέλει ο ηγέτης να μην αποβεί απλώς διοικητικό όργανο αλλά να είναι ζωντανό πρότυπο ζωής. Τούτο σημαίνει ότι είναι δυνατή η έκπτωσή του από την κατάσταση του πνευματικού ηγέτη αλλά βεβαίως και η επάνοδός του σ΄ αυτήν. Το αυτό ισχύει και για κάθε πιστό.
Ι. Κ.
