Σχόλιο στο Ευαγγελικό Ανάγνωσμα: Λκ 14, 16-24

 

Η Περικοπή

Είπε ο Κύριος αυτή την παραβολή: «Ένας άνθρωπος ετοίμασε μεγάλο δείπνο και κάλεσε πολλούς. Όταν ήρθε η ώρα του δείπνου, έστειλε τον δούλο του να πει στους καλεσμένους: Ελάτε, όλα είναι πια έτοιμα. Τότε άρχισαν, ο ένας μετά τον άλλο, να βρίσκουν δικαιολογίες: Ο πρώτος του είπε: έχω αγοράσει ένα χωράφι και πρέπει να πάω να το δω∙ σε παρακαλώ θεώρησέ με δικαιολογημένο. Άλλος του είπε: έχω αγοράσει πέντε ζευγάρια βόδια και πάω να τα δοκιμάσω∙ σε παρακαλώ δικαιολόγησέ με. Κι ένας άλλος του είπε: είμαι νιόπαντρος και γι’ αυτό δεν μπορώ να έρθω. Γύρισε ο δούλος εκείνος και τα είπε αυτά στον κύριό του. Τότε ο οικοδεσπότης οργισμένος είπε στον δούλο του: πήγαινε γρήγορα στις πλατείες και στους δρόμους της πόλης και φέρε μέσα τους πτωχούς, τους ανάπηρους, τους κουτσούς και τους τυφλούς. Όταν γύρισε ο δούλος του είπε: κύριε, αυτό που πρόσταξες έγινε και υπάρχει ακόμη χώρος. Είπε πάλι ο κύριος στον δούλο: πήγαινε έξω από την πόλη στους δρόμους και στα μονοπάτια κι ανάγκασέ τους να έρθουν, για να γεμίσει το σπίτι μου∙ γιατί σας βεβαιώνω πως κανένας από κείνους που κάλεσα δεν θα γευθεί το δείπνο μου. Γιατί πολλοί είναι καλεσμένοι, λίγοι όμως οι εκλεκτοί».

Χαρακτηριστικά της Παραβολής

α) Η παραβολή του μεγάλου δείπνου ή της βασιλείας, που παρατίθεται από τον Λουκά, έχει πολλές ομοιότητες με την παρατιθέμενη στον Ματθαίο αντίστοιχη, όπου ο λόγος είναι για γάμους του υιού του βασιλέως. Στην εν λόγω παραβολή προστίθενται ακόμη κάποιοι στίχοι, που δεν έχουν το αντίστοιχό τους στην παραβολή του Λουκά. Οι περισσότεροι ερμηνευτές πιστεύουν, προφανώς ορθά, ότι και στις δυο περιπτώσεις, αν και υπάρχουν διαφορές, πρόκειται για μια παραβολή που παρατίθεται σε δυο μορφές.

β) Στην Π. Διαθήκη το δείπνο ή το συμπόσιο ήταν εικόνα για να παρασταθεί η βασιλεία του Θεού και η κοινωνία που αυτή συνεπάγεται και κατ’ επέκταση η χαρά που αυτή προσφέρει. Στην Κ. Διαθήκη συχνά ο Χριστός μετέχει σε δείπνα: στο σπίτι του Ματθαίου, στο σπίτι του Ζακχαίου, στο σπίτι της Μάρθας και Μαρίας, αδελφών του Λαζάρου, στον Μυστικό δείπνο κ. λ. π.

γ) Οι Φαρισαίοι είχαν αυτάρεσκη βεβαιότητα ότι θα μετάσχουν στο εσχατολογικό δείπνο της βασιλείας μαζί με τον Μεσσία, από το οποίο αποκλειόταν ο λαός ο επικατάρατος, ο μη «εἰδὼς τὸν νόμο» και οι ακάθαρτοι εθνικοί.

Κοινωνικοί αντικατοπτρισμοί στην παραβολή

α) Τα δείπνα ήταν μέσο και τρόπος επικοινωνίας των ανθρώπων και στον Ιουδαϊσμό και στον Ελληνισμό. Παρείχαν στους άνδρες βεβαίως, γιατί οι γυναίκες δεν μετείχαν σε ιουδαϊκά συμπόσια, ευκαιρία για προώθηση κοινωνικών σχέσεων, συμφερόντων κ. λ. π. Τα δείπνα λάμβαναν χώρα ανάμεσα σε πλουσίους, οι οποίοι φυσικά δεν προσκαλούσαν πτωχούς ή κατώτερης τάξης ανθρώπους, γιατί αυτό ήταν υποτιμητικό, αλλά εξέχοντα πρόσωπα της κοινωνίας. Οι Γραμματείς και Φαρισαίοι, τα ευσεβή δηλαδή μέλη της ιουδαϊκής κοινωνίας, απέφευγαν να συντρώγουν με συγκεκριμένες κοινωνικές τάξεις: εθνικούς, τελώνες και άλλους που χαρακτήριζαν αμαρτωλούς.

β)Υπήρχε και ένα προσδιορισμένο τυπικό: Μετά την αρχική πρόσκληση, λίγο χρόνο πριν το δείπνο ή το συμπόσιο, επαναλαμβανόταν η πρόσκληση μόλις το δείπνο ήταν έτοιμο. Αυτό εθεωρείτο ιδιαίτερη εκδήλωση ευγένειας.

Προσέγγιση της παραβολής

Η παραβολή έχει πολλά σημεία άκρως προκλητικά ή παράδοξα:

α) Ούτε ένας από τους καλεσμένους δεν ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα. Ούτε ο τρίτος, που οι ακροατές της παραβολής θα ανέμεναν να ανταποκριθεί (το τριπλό σχήμα ήταν γνωστό και στην Παλαιστίνη: η τρίτη περίπτωση – δοκιμή ήταν πάντα επιτυχής ή είχε καλή έκβαση ή διόρθωνε τις δυο προηγούμενες, που ήταν ανεπιτυχείς. Το ίδιο συμβαίνει και στα δικά μας δημοτικά τραγούδια : «ο τρίτος ο καλύτερος»).

β) Μεγάλο πρόβλημα στην παραβολή είναι πώς ο οικοδεσπότης δεν ήξερε εκ των προτέρων τις διαθέσεις των κληθέντων. Μάλλον οι καλεσμένοι είχαν προσχεδιάσει και προσυμφωνήσει την άρνησή τους.

γ) Οι καλεσμένοι ήταν μεν πλούσιοι (δεν μπορούσε λ.χ. ο κάθε μέσος αγρότης να διαθέτει πέντε ζεύγη βοών) δεν διέθεταν όμως και στοιχειώδες κοινωνικό ήθος.

δ) Οι καλεσμένοι δεν είχαν όμως και μυαλό, για να μη εκτεθούν ως μη νοήμονες. Οι προφάσεις όλες ήταν όχι μόνο παράλογες καθαυτές, αλλά και υποτιμούσαν τη νοημοσύνη του οικοδεσπότη∙ γιατί ποιος θα είχε αγοράσει αγρό ή ζεύγη βοδιών και δεν θα τα ήλεγχε από πριν ή ποιος παντρεύεται και δεν το ξέρει αυτό έστω και λίγες ημέρες πριν; Αυτός, ο τελευταίος ξεπέρασε τους προηγούμενους. Δεν ζήτησε από το δούλο ούτε να τον δικαιολογήσει κι όλας.

ε) Παράλληλα κάνει εντύπωση ότι ο πλούσιος οικοδεσπότης δεν τιμωρεί με κάποιο τρόπο, όπως πιθανόν μπορούσε, τους πρώτους καλεσμένους που είχαν όπως φαίνεται και την άρνηση και την προσβολή προσχεδιασμένη και προσυμφωνημένη. Μόνο οργίζεται και στη συνέχεια κάνει κάτι το προκλητικό: καλεί τους πτωχούς, τους ανάπηρους, τους χωλούς και τυφλούς να λάβουν μέρος στο δείπνο. Το δείπνο τελικά δεν ματαιώνεται .

Παρακολουθώντας την παραβολή εγγύτερα παρατηρούμε τα εξής:

στ) Οι ακροατές της παραβολής με το άκουσμά της έχουν σίγουρα υποστεί σειρά ισχυρών συγκλονισμών: Πρώτος συγκλονισμός ήταν η είδηση ότι κανένας ακόμη και ο τελευταίος δεν ανταποκρίθηκε θετικά στην πρόσκληση του δείπνου. Δεύτερος συγκλονισμός είναι το γεγονός ότι όλοι ανεξαιρέτως είχαν παραβεί και υβρίσει τους κοινοτικούς ηθικούς κανόνες συμπεριφοράς. Ο τρίτος αναπάντεχος συγκλονισμός προήλθε από την αντίδραση του οικοδεσπότη. Συγκεκριμένα: μέχρι την άρνηση των προσκεκλημένων οι ακροατές προφανώς ήταν σύμφωνοι με όσα ενεργούσε ο οικοδεσπότης (που δεν σταμάτησε στην πρώτη ή στη δεύτερη άρνηση ή που οργίσθηκε) γιατί ήταν σύμφωνα με τις κοινωνικές τους αντιλήψεις. Μεγάλο, όμως, πρόβλημα δημιουργεί το γεγονός ότι και ο οικοδεσπότης της παραβολής παρουσιάζει ασυνέπεια έναντι των κοινοτικών ηθικών κανόνων. Καλά, οι προσκεκλημένοι, μη διαθέτοντας ήθος, παρέβησαν σίγουρα τις κοινοτικές αντιλήψεις. Μα και ο οικοδεσπότης, ο οποίος θα έπρεπε να αποτελεί το υπόδειγμα τήρησης των κανόνων αυτών και των αντιλήψεων, γιατί να ενεργήσει, και μάλιστα δυο φορές, καθ’ υπέρβασή τους, καλώντας για συνδαιτυμόνες του ανθρώπους που ανήκαν σε κατώτερες τάξεις και που η παρουσία τους στο ίδιο τραπέζι συνιστούσε ακραίο υποβιβασμό της κοινωνικής του αξίας; Όμως ο οικοδεσπότης, που εικονίζει τον Χριστό, έτσι αποφάσισε και έτσι ενήργησε, προβαίνοντας σε μια τέλεια αντιστροφή των κοινωνικών και ηθικών συμβάσεων.

ζ) Η παραβολή από τη στιγμή που πετυχαίνει να προκαλέσει το συγκλονισμό των ακροατών πέτυχε το σκοπό της. Στο σημείο αυτό βρίσκεται και το κλειδί της μετάβασης από τη μια κατάσταση στην άλλη, με πρωτομάστορα τον αξεπέραστο διδάσκαλο, τον Χριστό: Είναι η δημιουργία νέου ήθους και τρόπου συμπεριφοράς μέσα στη βασιλεία του Θεού, που δεν στηρίζεται στους εκλεκτούς προσκεκλημένους, στην ελίτ του Ισραήλ – και κάθε Ισραήλ – αλλά σ ’όσους εν ταπεινώσει δέχονται το κήρυγμα του Χριστού και σε όσους βρίσκονται στο περιθώριο, το εθνικό, το θρησκευτικό, το οικονομικό, το πολιτικό κ. λ. π., αλλά ανταποκρίνονται στη μεγάλη πρόσκληση. Είναι εμφανές ότι η παραβολή διακηρύττει ένα νέο, προκλητικό τρόπο συμπεριφοράς του Χριστού από εκείνο των προσδοκιών των ακροατών του.

Επίλογος

α) Η παραβολή, κοιταγμένη σε επίπεδο καθαρά παροντικό, αποτελεί κριτική κατά των Φαρισαίων, που αγαθοποιούν προς όσους όμοιούς των μπορούν να τους ανταποδώσουν την αγαθοεργία και αποκλείουν όσους δεν είναι της ίδιας τάξης ή νοοτροπίας.

β) Το έλεος του καλούντος οικοδεσπότη είναι απεριόριστο. Στο δείπνο χωρούν οι πάντες : οι πλούσιοι, που τελικά δεν ήρθαν, οι πτωχοί, οι χωλοί, οι ανάπηροι κ. λ. π. Ταυτόχρονα το απεριόριστο έλεος του οικοδεσπότη εισάγει ένα νέο ήθος και ένα νέο τρόπο σκέψης. Το ήθος αυτό αναποδογυρίζει το Φαρισαϊκό κατεστημένο.

γ) Η παραβολή, κοιταγμένη σε επίπεδο πνευματικό και εσχατολογικό, που είναι και το σημαντικότερο, τονίζει ότι ο Χριστός συγκαλεί κοντά του όλους τους ανθρώπους σε εστίαση πνευματική, τόσο ενθαδικά όσο και εσχατολογικά. Και μακάριος αυτός που ανταποκρίνεται στο κάλεσμά του.

δ) Πλησιάζουν Χριστούγεννα, αδελφοί μου. Ο οικοδεσπότης μας Χριστός στήνει τραπέζι αγάπης για όλους μας ανεξαιρέτως. Μας προσφέρεται να χαρούμε εμείς αλλά και να δώσουμε χαρά στους αδελφούς μας. Μας καλεί σε ευφροσύνη. Θα είμαστε αδικαιολόγητοι, αν ολιγωρήσουμε. Αν δεν ανταποκριθούμε.

π. Ι. Σ.