Ἀγαπήσωμεν ἀλλήλους, ἵνα ἐν ὁμονοίᾳ ὁμολογήσωμεν.
Ας αγαπήσουμε ο ένας τον άλλο, για να ομολογήσουμε με ομόνοια.
Δυο είναι τα πρώτα γνωρίσµατα του χριστιανού· η
αγάπη και η πίστη. Με αυτή την διπλή σφραγίδα στην ταυτότητά του ο πιστός µπορεί να έχει θέση στο δείπνο του Κυρίου, που είναι η θεία Ευχαριστία. Η αγάπη και η πίστη είναι το ένδυµα του γάµου για το οποίο λέει ο Κύριος στην παραβολή του Ευαγγελίου. Θα µπορούσε να ρωτήσει κάποιος· Τι τάχα είναι πρώτα, η αγάπη ή η πίστη; Μα τέτοια ερωτήµατα δεν έχουν θέση στην Εκκλησία. Η πίστη είναι η ρίζα της αγάπης και η αγάπη είναι ο καρπός της πίστεως. Ούτε χωρίς πίστη µπορείς να πεις πώς είσαι χριστιανός, µα ούτε πάλι χωρίς αγάπη. Αν όµως σ᾿ αυτά τα δυο µπορούµε να δώσουµε µια σειρά, φαίνεται λοιπόν πως προτεραιότητα έχει η αγάπη, σύµφωνα µε τον λόγο του Αποστόλου, ότι από τις τρεις ευαγγελικές αρετές, την πίστη, την ελπίδα και την αγάπη, µεγαλύτερη είναι η αγάπη· «µείζων τούτων ἡ ἀγάπη». Ας µιλήσουµε λοιπόν σήµερα για την αγάπη και την πίστη των χριστιανών στην θεία Λειτουργία.
Η εκφώνηση της ευχής της προσκοµιδής κλείνει, όπως κάθε εκφώνηση, µε το «Ἀµήν», που αποκρίνεται ο λαός. Αυτό θα πει πώς δεν µπορεί να γίνει θεία Λειτουργία, αν µέσα στον ναό µαζί µε τον ιερέα δεν είναι ένας έστω πιστός, για να αποκρίνεται το «Ἀµήν». Αµέσως έπειτα ο λειτουργός ιερέας δίνει την ειρήνη στον λαό· «Εἰρήνη πᾶσι», ειρήνη σε όλους. Κάθε µεγάλη στιγµή προετοιµαζόµαστε να την δεχθούµε µε την ειρήνη του Θεού µεταξύ µας, καθώς πιο πρώτα είδαµε και στην ανάγνωση του Ευαγγελίου. Τώρα, πού πρόκειται να δώσουµε την οµολογία της πίστεώς µας, πάλι µας χρειάζεται ειρήνη· όχι µόνο στον λαό, αλλά και στον ιερέα. Γι᾿ αυτό ο λαός αποκρίνεται· «Καί τῷ πνεύµατί σου». Από τις ιερότερες στιγµές της θείας Λειτουργίας είναι κι αυτή, όπου ο λειτουργός ιερέας και οι πιστοί «συναγωνίζονται ἐν ταῖς προσευχαῖς». Ο ιερέας «εἰρηνεύει» τον λαό κι ο λαός εύχεται ειρήνη στον ιερέα.
Πιο συγκεκριµένα και µε τρόπο πιο αισθητό πρέπει να δείξουµε τώρα την ειρηνευµένη κατάσταση της ψυχής µας· µε µια πράξη, που είναι ο ασπασµός, το άγιο φίληµα της αγάπης. Γι᾿ αυτό ο λειτουργός προτρέπει µεγαλόφωνα· «Ἀγαπήσωµεν ἀλλήλους, ἵνα ἐν ὁµονοίᾳ ὁµολογήσωµεν»· ας αγαπήσουµε ο ένας τον άλλον, για να οµολογήσουµε µε οµόνοια. Η ίδια προτροπή του λειτουργού, στον αρχαιότερο τύπο της θείας Λειτουργίας ακούγεται µε αυτά τα λόγια, που είναι του αποστόλου Παύλου από την πρώτη προς Κορινθίους επιστολή· «Ἀσπάσασθε ἀλλήλους ἐν φιλήµατι ἁγίῳ», φιληθήτε µεταξύ σας µε άγιο φίληµα. Ο ασπασµός αυτός τώρα γίνεται µόνο µεταξύ των λειτουργών ιερέων στην αρχαία όµως εποχή µε τον ίδιο τρόπο έδιναν φίληµα αγάπης µεταξύ τους και οι πιστοί, χωριστά οι άνδρες και χωριστά οι γυναίκες. Ο άγιος Μάξιµος ο Οµολογητής γράφει ότι ο θείος αυτός ασπασµός φανερώνει «τήν πάντων προς πάντας καί πρός ἑαυτόν ἑκάστου πρότερον καί τόν Θεόν ὁµονοίας τε καί ὁµογνωµοσύνης καί ἀγάπης ταυτότητα»· ότι όλοι δηλαδή και πρώτα ο καθένας µε τον Θεό είναι δεµένοι µεταξύ τους µε την αγάπη και την οµόνοια και µε την ίδια γνώµη. Ο ασπασµός της θείας Λειτουργίας γίνεται σύµφωνα µε την εντολή του Ιησού Χριστού στην «ἐπί τοῦ ὅρους» οµιλία. «Ἐάν προσφέρῃς τό δῶρόν σου ἐπί τό θυσιαστήριον κἀκεῖ µνησθῇς ὅτι ὁ αδελφός σου ἔχει τι κατά σοῦ, ἄφες ἐκεῖ τό δῶρόν σου ἐµπροσθέν τοῦ θυσιαστηρίου καί ὕπαγε πρῶτον καί διαλλάγηθι τῷ ἀδελφῷ σου· καί τότε ἐλθών πρόσφερε τό δώρόν σου». Για να προσφέρουµε δώρα στον Θεό για την θεία Λειτουργία, για να έχουµε θέση στην ευχαριστιακή σύναξη της Εκκλησίας και για να µπορούµε να πλησιάσουµε στο ποτήριο της θείας Κοινωνίας, είναι ανάγκη να είµαστε συµφιλιωµένοι πρώτα µε τον Θεό κι ύστερα µε όλους τους ανθρώπους. «Οὐκοῦν τό φίληµα διαλλαγή ἐστι», κατηχεί ο άγιος Κύριλλος Ιεροσολύµων, «καί διά τοῦτο ἅγιον»· το φίληµα, που γίνεται στην θεία Λειτουργία, είναι σηµείο πως µεταξύ µας δεν υπάρχει και δεν µας χωρίζει καµµιά έχθρα και διαφορά, γι᾿ αυτό και δεν είναι όπως τα συνηθισµένα φιλήµατα, αλλά φίληµα άγιο.
Όταν από τους ιερείς µέσα στο άγιο Βήµα γίνεται ο ασπασµός της αγάπης, ο χορός των ψαλτών αποκρίνεται στο «ἵνα ἐν ὁµονοίᾳ ὁµολογήσωµεν» και ψάλλει· «Πατέρα, Υἱόν καί Ἅγιον Πνεῦµα, Τριάδα ὁµοούσιον καί ἀχώριστον». Είναι αυτή µια σύντοµη και επιγραµµατική οµολογία της χριστιανικής πίστεως. Αλλά όταν γίνεται συλλείτουργο, και µάλιστα όταν λειτουργεί επίσκοπος, τότε ο χορός των ψαλτών αποκρίνεται στο «ἀγαπήσωµεν ἀλλήλους» και ψάλλει· «Ἀγαπήσω σε, Κύριε, ἡ ἰσχύς µου· Κύριος στερέωµά µου καί καταφυγή µου καί ῥύστης µου». Είναι ο πρώτος στίχος του δεκαεπτά ψαλµού, που µε δικά µας απλά λόγια θέλει να πει· «Εσένα, Κύριε, αγαπώ και σύ ᾿σαι η δύναµή µου· εσύ µε στηρίζεις, και στην δύσκολη την ώρα σε σένα καταφεύγω και συ µε γλυτώνεις». Η µια απόκριση των ψαλτών είναι οµολογία πίστεως και η άλλη οµολογία αγάπης.
Άλλα µετά την γενική αυτή οµολογία θα ακολουθήσει τώρα το ιερό «Σύµβολο της πίστεως». Ο λειτουργός εκφωνεί· «Τάς θύρας, τάς θύρας! Ἐν σοφίᾳ πρόσχωµεν!». Και ακολουθεί, καθώς πάλι ο άγιος Μάξιµος ο Οµολογητής γράφει, «ἡ τοῦ θείου συµβόλου της πίστεως γινοµένη παρά πάντων ὁµολογία». Μετά την βεβαίωση της αγάπης η οµολογία της πίστεως· γιατί δεν µπορούµε να λέµε πως πιστεύοµε στον Θεό, αν δεν έχουµε αγάπη µεταξύ µας· γιατί πιστεύω στον Θεό θα πει αγαπώ τον Θεό. Μα πώς µπορείς να πεις πώς αγαπάς τον Θεό που δεν τον βλέπεις, όταν δεν αγαπάς τον αδελφό σου, που κάθε µέρα είναι µπροστά σου; Το «Σύµβολο της πίστεως» ή το «Πρόγραµµα της πίστεως» είναι, καθώς ψάλλει η Εκκλησία, το «βραχύ ῥήµατι καί πολλῇ συνέσει ὑπερφυέστατον χρησµολόγηµα» των αγίων Πατέρων στις δυό πρώτες οικουµενικές Συνόδους. Πιο απλά θα µπορούσαµε να πούµε πώς το Σύµβολο της πίστεως, δηλαδή το «Πιστεύω…», είναι µια ευσύνοπτη ανακεφαλαίωση του περιεχοµένου της πίστεως της Εκκλησίας. Δεν είναι τρόπος να παραθέσουµε εδώ το ιερό κείµενο του Συµβόλου, και πολύ περισσότερο να το εξηγήσουµε· αυτό µπορεί να γίνει σε µια σειρά οµιλιών, που θα κρατήσει ένα χρόνο. Θα σταθούµε µόνο στον λόγο του αγίου Μαξίµου, που τον αναφέραµε πιο πάνω, ότι δηλαδή η οµολογία του Συµβόλου της πίστεως στην θεία Λειτουργία γίνεται «παρά πάντων», καθώς και σε µια άλλη µαρτυρία, που µας πληροφορεί ότι «πάντες τό Σύµβολον ψάλλουσι». Δεν µπορούµε να είµαστε πολύ ευχαριστηµένοι µε τον τρόπο που λέγεται το «Πιστεύω…» στην θεία Λειτουργία. Ότι λέγαµε στα προηγούµενα για την ανάγνωση του Αποστόλου µπορούµε να επαναλάβουµε και για την απαγγελία του Συµβόλου. Το «Πιστεύω…» πρέπει να λέγεται απ᾿ όλους σε µια µονόφωνη εµµελή απαγγελία. Όχι από κάποιο παιδί ή από όποιον τύχει, αλλά από όλους σε κάποιον τόνο και ρυθµό. Φτάνει να πούµε ότι στις Λειτουργίες των µεγάλων µουσικών της Δύσης το «Πιστεύω…» είναι από τα σπουδαιότερα µέρη. Αλλά και το παράγγελµα του λειτουργού µας δίνει να εννοήσουµε την σπουδαιότητα που έχει για την ιερή σύναξη η ανάγνωση του Συµβόλου· «Τάς θύρας, τάς θύρας! Ἐν σοφία πρόσχωµεν!», που θέλει να πει· «Φυλάγετε καλά τις θύρες! Ας βάλουµε νου κι ας προσέξουµε καλά».
Πριν από την µυστική και αναίµακτη θυσία στην θεία Λειτουργία ακούεται η προτροπή για αγάπη και για οµολογία της πίστεως. Δεν πρόκειται για ένα ανθρώπινο αίσθηµα αγάπης, για µια φυσική σχέση µεταξύ των ανθρώπων. Αλλά για την αγάπη, που είναι θεία δύναµη και καρπός του Αγίου Πνεύµατος· για την αγάπη του Θεού, που καθώς γράφει ο Απόστολος, «ἐκκέχυται ἐν ταῖς καρδίαις ἡµῶν…», χύνεται και πληµµυρίζει στις καρδιές µας. Αυτή η αγάπη, σαν µια θεία πραγµατικότητα, είναι δυνατή µόνο «ἐν Χριστῷ», µέσα στην πίστη και την χάρη του Χριστού, που τον ανακαλύπτοµε και τον βλέποµε στο πρόσωπο του κάθε αδελφού. Και δεν πρόκειται για µια πίστη αόριστη και απρόσωπη, αλλά συγκεκριµένη και προσωπική, καθώς διατυπώνεται στα δώδεκα άρθρα του Ιερού Συµβόλου, και είναι η πίστη στην Αγία Τριάδα και στην Εκκλησία· «…εἰς ἕνα Θεόν Πατέρα… καί εἰς ἕνα Κύριον Ἰησοῦν Χριστόν… καί εἰς τό Πνεῦµα τό Ἅγιον» καί τέλος «εἰς µίαν, ἁγίαν, καθολικήν καί ἀποστολικήν Ἐκκλησίαν». Στην οµολογία της Αγίας Τριάδος η Έκκλησία είναι «στῦλος καί ἑδραίωµα τῆς ἀληθείας» καί σ᾿ αυτή την οµολογία βρίσκει την ενότητά της, που είναι η ενότητα των τριών προσώπων της οµοουσίου Αγίας Τριάδος. Η ενότητα αυτή πραγµατώνεται στην ευχαριστιακή µυσταγωγία, στην οποία συµµετέχουµε µόνο µε αγάπη και πίστη· «Ἀγαπήσωµεν ἀλλήλους, ἵνα ἐν ὁµονοίᾳ ὁµολογήσωµεν». Αµήν.
† Σ & Κ Δ
