Ἐν πρώτοιςμνήσθητί, Κύριε, τοῦ ἀρχιεπισκόπου ἡμῶν… ὅν
χάρισαι ταῖς ἁγίαις σου Ἐκκλησίαις ἐν εἰρήνῃ, σῷον, ἔντιμον, ὑγιᾶ, μακροημερεύοντα καί ὀρθοτομοῦντα
Πρώτα να θυμηθείς, Κύριε, τον αρχιεπίσκοπό μας… και να τον
χαρίσεις στις Εκκλησίες σου, ώστε να είναι ειρηνικός, ακέραιος, αξιοσέβαστος, υγιής, πολύχρονος και να διδάσκει ορθά το λόγο της αλήθειάς σου.
Ένα χρόνο τώρα, που ερµηνεύοµε τη θεία Λειτουργία, δεν
συναντήσαµε τόση δυσκολία όση στη σηµερινή οµιλία. Πρώτα-πρώτα, γιατί το θέµα σήµερα είναι τόσο µεγάλο, που δεν ξέροµε πώς να το µαζέψουµε µέσα στο στενό χώρο που διαθέτοµε. Ύστερα είναι τόσο δύσκολο, που φοβούµαστε να το καταπιαστούµε, εξαιτίας και κάποιων προκαταλήψεων που υπάρχουν στον καιρό µας. Ακόµα όµως µας δυσκολεύει και το γεγονός ότι σε όλες τις ερµηνείες της θείας Λειτουργίας, παλαιότερες και νεότερες, σχεδόν καθόλου δεν γίνεται λόγος για τον έπίσκοπο της Εκκλησίας σε σχέση µε τη θεία Ευχαριστία. Κι όµως ό,τι συνιστά την Εκκλησία είναι η Ευχαριστία και ο επίσκοπος· χωρίς Ευχαριστία και χωρίς επίσκοπο, µαζί και τα δυο σε µια θεία πραγµατικότητα, δεν έχοµε Εκκλησία. Αυτό είναι το θέµα της σηµερινής οµιλίας.
Και στα Ειρηνικά και στην Εκτενή Ικεσία ακούσαµε να µνηµονεύεται το όνοµα του επισκόπου. Αυτό το µνηµόνευµα δεν είναι βέβαια µια απλή φιλοφρόνηση ή και προσωπολατρική περιποίηση του επισκόπου. Είναι η κανονική τάξη. Κι ακόµα περισσότερο, είναι οµολογία πίστεως. Αυτό το µνηµόνευµα φανερώνει την ενότητα της Εκκλησίας και είναι εγγύηση πώς ο ιερέας, που τελεί τη θεία Λειτουργία, είναι κανονικός ιερέας της Εκκλησίας, πώς η Λειτουργία, την οποία τώρα τελεί, είναι αληθινά ιερή πράξη της Εκκλησίας. Κάθε ιερέας σε κάθε ενορία τελεί τη θεία Λειτουργία και όλες τις άλλες ιεροπραξίες «εξ ονόµατος» του επισκόπου του, κι αυτό φανερώνει και βεβαιώνει µέσα στη σύναξη των πιστών το µνηµόνευµα κάθε φορά του επισκόπου.
Όλα αυτά, για να τα καταλάβουµε στη βαθύτερη σηµασία τους, πρέπει να ξέρουµε ότι στην αρχαία εποχή µια λειτουργία γινότανε από τον επίσκοπο µαζί µε τους πρεσβυτέρους και τους διακόνους σε κάθε τόπο. Όταν υστέρα αυξήθηκε παντού ο αριθµός των χριστιανών, δηµιουργήθηκε ο θεσµός της ενορίας, όπου ο κάθε ιερέας, σταλµένος κανονικά, εξουσιοδοτηµένος και «εξ ονόµατος» του επισκόπου τελεί τη θεία Λειτουργία και κάθε ιερή πράξη της Εκκλησίας. Για όλ᾿ αυτά υπάρχουν µαρτυρίες και αποδείξεις στους πρώτους, ύστερ᾿ από τους Αποστόλους, Πατέρες της Εκκλησίας, και µάλιστα στον άγιο Ιγνάτιο το Θεοφόρο, στον άγιο Κυπριανό και σε άλλους. Δεν µπορούµε βέβαια εδώ να αναφερθούµε σε όλες αυτές τις µαρτυρίες, γιατί σκοπός µας δεν είναι να γράψουµε ιστορική και θεολογική πραγµατεία. Μας φτάνει να παραθέσουµε µια µόνο µαρτυρία από τον άγιο Ιγνάτιο το Θεοφόρο, στην οποία φαίνεται αυτή η αδιάσπαστη σχέση µεταξύ της θείας Ευχαριστίας και του επισκόπου µαζί µε τους πρεσβυτέρους και τους διακόνους. «Ἕν θυσιαστήριον, ὡς εἷς επίσκοπος, ἅµα τῷ πρεσβυτερίῳ καί τοῖς διακόνοις».
Πολλές φορές στις προηγούµενες οµιλίες είπαµε για τη λειτουργική σύναξη και για την Εκκλησία, ότι δηλαδή η Εκκλησία φαίνεται και εκφράζεται κυρίως στη λειτουργική σύναξη. Αλλά Εκκλησία δεν υπάρχει και δεν νοείται χωρίς επίσκοπο και γενικά χωρίς ιερό κλήρο. Χωρίς ιερωσύνη έχουµε οτιδήποτε άλλο, αλλά δεν έχουµε Εκκλησία, δεν έχουµε δηλαδή αγία Τράπεζα και θεία Ευχαριστία. Γι᾿ αυτό κι εδώ είναι πολύ χαρακτηριστικός ο λόγος του αγίου Κυπριανού, που αποτελεί βασική κανονική αλήθεια για την Εκκλησία. «Ἡ Ἐκκλησία ἐν τῷ ἐπισκόπῳ καί ὁ ἐπίσκοπος ἐν τῇ Ἐκκλησία». Ούτε επίσκοπος µπορεί να υπάρχει, που να µην ανήκει στην Εκκλησία ούτε Εκκλησία χωρίς επίσκοπο. Έτσι στη συνείδηση του ορθόδοξου λαού την πρώτη θέση έχει σαν µια ιερή και θεία πραγµατικότητα η θεία Ευχαριστία και ο επίσκοπος, είτε αν ο ίδιος κάπου κάθε φορά τελεί τη θεία Λειτουργία είτε «εξ ονόµατός του» ο ιερέας στο πιο µακρινό και µικρό χωριό. Κάθε φορά που ακούγεται «Ὑπέρ τοῦ ἀρχιεπισκόπου ἡµῶν…», ο επίσκοπος είναι εκεί, και σε όλη την επαρχία γίνεται η ίδια Λειτουργία. Κι όχι µόνο σ᾿ όλη την Επαρχία, αλλά και σ᾿ όλο τον κόσµο, όπου υπάρχουν κανονικοί επίσκοποι, που µεταξύ τους βρίσκονται σε λειτουργική και συνοδική κοινωνία. Σε λειτουργική πρώτα,γιατί από τη λειτουργική σύναξη ξεκινάει η Σύνοδος της Εκκλησίας.
Απ᾿ όλα τα µνηµονεύµατα στη θεία Λειτουργία, όπου ακούεται το όνοµα του επισκόπου, το σπουδαιότερο είναι αυτό που γίνεται τώρα εδώ στα δίπτυχα. Τα δίπτυχα ήταν µια διπλή πινακίδα, σαν ένα διπλωµένο στα δύο χαρτί, όπου στις δυο σελίδες αριστερά και δεξιά γράφονταν τα ονόµατα των κεκοιµηµένων και των ζώντων, για τα οποία είπαµε στην προηγούµενη οµιλία. Όταν µνηµόνεψε τους Αγίους, ο ιερέας ξεχώρισε την υπεραγία Θεοτόκο· «Ἐξαιρέτως τῆς παναγίας, ἀχράντου…». Όταν τώρα µνηµόνεψε τους κεκοιµηµένους µε τα ονόµατά τους κι ύστερα τις ορθόδοξες επισκοπές, τον ιερό κλήρο, τους µοναχούς και τους πολιτικούς άρχοντες, ξεχωρίζει µέσα σε όλους και µνηµονεύει τον επίσκοπο µε το όνοµά του· «Ἐν πρώτοις µνήσθητι, Κύριε, τοῦ ἀρχιεπισκόπου ἡµῶν…». Επάνω στην αγία Τράπεζα έχει απλωµένο το Αντιµήνσιο µε την υπογραφή του Επισκόπου· αυτό είναι το διαπιστευτήριο του ιερέα, που βεβαιώνει την κανονική του παρουσία. Αυτή την ιδιότητα και τη θέση του παρουσιάζει τώρα στην ιερή σύναξη και µεγαλόφωνα τους καλεί όλους για να ευχηθούν για τον επίσκοπο.
«Ὅν χάρισαι ταῖς ἁγίαις σου Ἐκκλησίαις ἐν εἰρήνῃ, σῶον, ἔντιµον, ὑγιᾶ, µακροηµερεύοντα καί ὀρθοτοµοῦντα τόν λόγον τῆς σῆς ἀληθείας». Πρώτα-πρώτα µας κάνει εντύπωση ότι η δέηση για τον επίσκοπο δεν περιορίζεται µόνο για την επισκοπή του· δεν λέει «τῇ ἁγίᾳ σου Ἐκκλησίᾳ», που θα ήταν η επισκοπή, αλλά «ταῖς ἁγίαις σου Ἐκκλησίαις». Αυτό θέλει να πει πώς η ειρηνική κατάσταση του επισκόπου, η σωµατική του ακεραιότητα, η εντιµότητά του, η υγεία του, η µακροηµέρευσή του και η ορθόδοξη και υγιαίνουσα διδασκαλία του αφορούν σε όλη την Εκκλησία. Αυτό που λέµε ενότητα της Εκκλησίας, δεν αφορά µόνο στην κάθε επισκοπή χωριστά, αλλά µε κύτταρο την ενορία, µε ζωντανό οργανισµό την επισκοπή, είναι η ενότητα και η κοινωνία όλων των επισκοπών σε όλο τον κόσµο, που είναι η Εκκλησία, η «ἀπό περάτων ἕως περάτων».
Ο Θεόδωρος επίσκοπος Ανδίδων, που κι άλλη φορά τον αναφέραµε, για το µνηµόσυνο του επισκόπου στα δίπτυχα, γράφει ότι µε την εκφώνηση «Ἐν πρώτοις µνήσθητι…», «δείκνυται ἡ ὑποταγή πρός τό ὑπερέχον· καί ὅτι τούτου µνηµονευοµένου ἀρχιερέως κοινωνός ἐστι καί ὁ προσφέρων τῆς πίστεως καί τῆς παραδόσεως, ἀλλ᾿ οὐχί καινός τις µύστης καί εὑρετής τῶν παρ᾿ αὐτοῦ προσφεροµένων συµβόλων». Τώρα βέβαια, όταν ακούµε στον καιρό µας για υποταγή, επαναστατούµε· όµως εδώ µε τη λέξη υποταγή δεν θέλει να πει υποδούλωση, αλλά µάλλον σεβασµό και υπακοή. Αλλά το µνηµόσυνο του επισκόπου στη θεία Λειτουργία θέλει να δείξει ότι ο λειτουργός ιερέας βρίσκεται σε κανονική και λειτουργική κοινωνία µε τον επίσκοπο, ότι δηλαδή αυτός και ο επίσκοπός του έχουν την ίδια πίστη και ζουν µέσα στην ίδια παράδοση της Εκκλησίας. Με αλλά λόγια ο ιερέας που τελεί την θεία Λειτουργία δεν είναι κάποιος καινούργιος εφευρέτης, που κάνει τώρα µια δική του Λειτουργία. Αυτό λοιπόν που λέµε παράδοση της Εκκλησίας το βλέποµε κυρίως στη λατρεία και ειδικότερα στη θεία Λειτουργία σε σχέση µε τον επίσκοπο.
Το πρώτο γνώρισµα της Εκκλησίας είναι η ενότητα, ότι δηλαδή η Εκκλησία είναι µία· πρώτα µία κι έπειτα αγία, καθολική και αποστολική. Και η ενότητα της Εκκλησίας, όπως κι άλλη φορά το είπαµε, δεν εξαρτάται από τη διοίκηση και την οργάνωση. Αυτά είναι ανθρώπινα µέσα, µε τα οποία εξασφαλίζεται µια εξωτερική εµφάνιση και µορφή. Αλλ᾿ αυτό που λέµε ενότητα της Εκκλησίας είναι πολύ περισσότερο από µια µόνο καλή Διοίκηση. Δεν µπορούµε να λέµε για εκκλησιαστική ενότητα, αν ο νους µας και η πίστη µας δεν αναφέρονται στη θεία Ευχαριστία. Και πάλι δεν µπορούµε να λέµε για θεία Ευχαριστία, αν στη συνείδησή µας δεν συνδέουµε αχώριστα την ιερή πράξη της Εκκλησίας µε το πρόσωπο του επισκόπου. Καθώς η θεία Ευχαριστία κατέχει κεντρική θέση στην ζωή της Εκκλησίας, έτσι και η εκκλησιαστική ενότητα είναι αδιανόητη έξω από τη θεία Ευχαριστία. Η θεία Ευχαριστία είναι η ίδια η Εκκλησία, το θείο µυστήριο, που εκφράζει την Εκκλησία, όταν η ιερή σύναξη «ὁµοθυµαδόν ἐπί τό αὐτό», µε τον κανονικό ιερέα «ἐξ ὀνόµατος» του επισκόπου, τελεί την θεία Λειτουργία. Στα δίπτυχα, ξεχωριστά µέσα σε όλους, ο λειτουργός µνηµονεύει µεγαλόφωνα τον επίσκοπο· «Ἐν πρώτοις µνήσθητι, Κύριε, τοῦ ἀρχιεπισκόπου ἡµῶν…». Αµήν.
† Σ & Κ Δ
